35. rocznica historycznych wyborów z 4 czerwca 1989. „Spotkanie Wolności” na pilskim deptaku.

4 czerwca 2024 roku o godzinie 19.00 na ulicy Śródmiejskiej, otwarcie wystawy, tort i toast za Rzeczpospolitą!

W tym roku przypada 35. rocznica historycznych wyborów z 4 czerwca 1989 roku, które przyczyniły się do zmiany systemu politycznego w całej Europie Środkowej i zapoczątkowały w Polsce proces budowania państwa prawa.

Z tej okazji Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych EFFATA oraz były Regionalny Komitet Obywatelski Krajny, Ziemi Nadnoteckiej i Pałuk SOLIDARNOŚĆ, zapraszają 4 czerwca 2024 roku na pilski deptak do wspólnego świętowania jubileuszu wyborów sprzed 35 lat.

Zapraszamy do obejrzenia wystawy fotografii Anny Beaty Bohdziewicz i Jarosława Macieja Goliszewskiego. Pokażemy kilka zdjęć z pilskich wydarzeń 1989 roku.

Będzie też toast i „urodzinowy” tort oraz okolicznościowe wystąpienia działaczy związkowych. Spotkajmy się 4 czerwca o godzinie 19.00 na pilskim deptaku, aby wspólnie uczcić odzyskaną wolność. Niech to będzie okazja do wspomnień i dyskusji o tym, jak udało nam się zagospodarować upragnioną wolność i demokrację. Prosimy uczestników o ubranie się w barwy biało-czerwone.

Dzięki temu, że ludzie poszli wtedy głosować nastąpił bezkrwawy koniec komunizmu w Polsce. Był to wielki tryumf „Solidarności”.

Dodajmy, że w rok 2024 przypadają także dwa inne ważne jubileusze: 25. rocznica przystąpienia Polski do paktu NATO oraz 20. rocznica wstąpienia naszego kraju do Unii Europejskiej.

Bez względu na toczące się obecnie spory polityczne, to co wydarzyło się zarówno w Polsce, jak i w innych krajach europejskich w 1989 roku, godne jest przypomnienia i namysłu.

Możemy być dumni z tego, jak potoczyły się przemiany polityczne w naszym kraju. Nasz wkład w upadek komunizmu w Europie Środkowo-Wschodniej nie jest przez nikogo kwestionowany. Wręcz przeciwnie, rola Polski i Polaków w wydarzeniach 1989 i tych, które je poprzedziły (jak np. powstanie Solidarności w 1980 roku), jest często znacznie bardziej doceniana przez świat zewnętrzny niż przez nas samych. Ważne, by zdać sobie sprawę, jak długą przeszliśmy drogę przez ostatnie 35 lat, jak bardzo zmienił się nasz kraj.

Artur Łazowy

Inicjatyw 1989 – 35. rocznica wyborów 4 czerwca 1989 – Piła.

Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych EFFATA

Partnerzy:

Członkowie byłego Regionalnego Komitetu Obywatelskiego Krajny, Ziemi Nadnoteckiej i Pałuk

Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”

Więcej informacji: Telefon: 601970679, e-mail: effata@wp.pl

Wydarzenie na FB: https://www.facebook.com/events/1214058879590950/?active_tab=about

Pilskie drogi do wolności.

Wybór, wstęp i opracowanie: Ksiądz doktor Jarosław Wąsowicz SDB

Czerwiec 04.06.1989

Pierwsza tura kontraktowych wyborów do Sejmu i Senatu PRL. Kandydaci K[omitetu] O[bywatelskiego] „Solidarność” przy Lechu Wałęsie odnieśli w całym kraju miażdżące zwycięstwo. Województwo pilskie było jednym z nielicznych miejsc w Polsce, gdzie stało się inaczej. Wprawdzie kandydaci KO zdobyli dwa przyznane miejsca w sejmie, ale miejsca w senacie pozostały nadal nieobsadzone. Przed drugą turą wyborów „Solidarność” w Pile zintensyfkowała zatem kampanię wyborczą. Wydano okolicznościowy informator wyborczy „Głos Wolny”, w którym czytamy m.in.: „Sukces „Solidarności” w pierwszej turze wyborów w Polsce jest szokiem dla władzy, a dla nas bardzo miłą niespodzianką. Pozostało nam jeszcze kilka „białych plam” w Polsce.

W naszym okręgu wyborczym zdobyliśmy bez problemu dwa mandaty poselskie, ale dwa mandaty senatorskie są jeszcze nie obsadzone. Jedni powiadają, że to klęska, drudzy, że zwycięstwo. A prawda, jak zwykle, po środku. Myśmy tych wyborów nie przegrali. Idziemy do drugiej tury wyborów do Senatu z naszymi kandydatami – ze Zdzisławem Nowickim i Piotrem Baumgartem.

Mamy zamiar te dwa mandaty zdobyć. (…) Cały kraj patrzy na pilskie”.

Czerwiec 18.06.1989

Druga tura wyborów do Sejmu i Senatu PRL

Okazało się, że w województwie pilskim walka o miejsca w senacie okazała się zażarta. Z dwóch kandydatów KO mandat zdobył Zdzisław Nowicki, który zdobył 50, 1% głosów. Drugi kandydat Piotr Baumgart zdobył 42,6 % głosów i do senatu dostał się kandydat niezależny Henryk Stokłosa z 49, 5 % poparciem. Kandydata „Solidarności” ostatecznie pokonał także wojewoda Zbigniew Rosiński, który uzyskał 43, 3% głosów. Zapewne przyczynił się do tego fakt, że Baumgart nie pochodził z województwa pilskiego i był tzw. „kandydatem z klucza”. W ten sposób Piła stała się jedynym miejscem w Polsce, gdzie senatorem został kandydat spoza Komitetu Obywatelskiego. W województwie uzyskano jedne z najniższych w kraju wskaźników poparcia dla „Solidarności”.

Pilskie drogi do wolności.

Wybór, wstęp i opracowanie: Ksiądz doktor Jarosław Wąsowicz SDB

Wystawa fotografii pt. Inicjatyw 1989 – 35. rocznica wyborów 4 czerwca 1989

Anna Beata Bohdziewicz

Anna Beata Bohdziewicz w swojej działalności fotograficznej tworzy z drobnych zdarzeń, wybranych fragmentów rzeczywistości obrazy sytuujące się między prywatnością a uniwersalizmem.

Studiowała archeologię polską, a następnie etnografię na Uniwersytecie Warszawskim – studia te zakończyła obroną dyplomu w 1974 roku. W latach 1974-1980 pracowała w Przedsiębiorstwie Realizacji Filmów, początkowo jako asystentka na planie filmowym m.in. z Walerianem Borowczykiem, Krzysztofem Kieślowskim, Filipem Bajonem, Andrzejem Trzosem-Rastawieckim, a potem jako drugi reżyser. W 1981 roku była zaangażowana w działania Regionu Mazowsze NSZZ Solidarność, a w latach 1983-1989 współpracowała z prasą podziemną. Była aktywną uczestniczką wystaw „przykościelnych” organizowanych w Warszawie przez Janusza Boguckiego i Ninę (właściwie Antoninę) Smolarz. Od lat 90. przygotowuje reportaże, m.in. dla: „Tygodnika Powszechnego”, „Gazety Wyborczej”, „The Independent”, „Zeszytów Literackich”, „Kontekstów”, a także internetowego pisma poświęconego fotografii „Fototapeta”. Przez rok była fotoedytorką w „Gazecie Wyborczej”. Pracuje jako fotografka niezależna.

Czytaj więcej: https://culture.pl/pl/tworca/anna-beata-bohdziewicz

Jarosław Maciej Goliszewski

Nie ma wolności bez solidarności. 35 rocznica wydarzeń ’89.

Jarosław Maciej Goliszewski – polski fotograf, dokumentalista pierwszej Solidarności, stanu wojennego, kultury niezależnej, opozycji demokratycznej, spotkań Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie, obrad Okrągłego Stołu i początków III Rzeczypospolitej oraz czterech pielgrzymek Jana Pawła II do Polski, a następnie życia kulturalnego, społecznego i politycznego. Od 1995 przedsiębiorca, współzałożyciel w 1996 agencji fotograficznej EPOKA. Członek Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich i Stowarzyszenia Wolnego Słowa. Ma status działacza opozycji antykomunistycznej i osoby represjonowanej z powodów politycznych.

Czytaj więcej: https://www.wikiwand.com/pl/Jaros%C5%82aw_Maciej_Goliszewski

4 czerwca 1989 r. wola polityczna społeczeństwa, wyrażona w głosowaniu, unieważniła matematyczny podział mandatów ustalony przy Okrągłym Stole. To był najważniejszy rezultat wyborów, który otworzył drogę do zmian ustrojowych.

„4 czerwca skończył się w Polsce komunizm” – te słowa aktorki Joanny Szczepkowskiej są dziś najbardziej znanym skojarzeniem z datą 4 czerwca 1989 r. Ale Szczepkowska wypowiedziała je dopiero pod koniec października 1989 r., gdy była gościem jednego z ostatnich wydań „Dziennika Telewizyjnego”. To nie przypadek. Bo o ile jesienią 1989 r. taki sąd mógł wydawać się oczywisty, choć nikt go przed aktorką publicznie nie wypowiedział, samego 4 czerwca, a nawet bezpośrednio po nim, nikomu taka opinia nie mogła przyjść do głowy.

W elicie PZPR istniały sprzeczne nastroje, co do możliwych wyników wyborów. Na jednym z posiedzeń Biura Politycznego KC PZPR generał Czesław Kiszczak przyznał: „Idziemy pod nóż jak barany”. Z kolei odpowiedzialny za kampanię sekretarz KC PZPR Zygmunt Czarzasty, jak wspominał potem Jerzy Urban, do końca martwił się, że opozycja osiągnie za słaby wynik i po wyborach wszyscy uznają, że nic się nie zmieniło.

Formuła wyborów 4 czerwca została ustalona przy Okrągłym Stole. Przez tzw. stronę opozycyjno-solidarnościową traktowane były jako cena za legalizację Solidarności. Działacze opozycyjni myśleli bowiem kategoriami 1981 r. i mimo wyraźnej zmiany klimatu politycznego w ZSRR, wraz z dojściem do władzy Michaiła Gorbaczowa, nie dopuszczali myśli o możliwości głębszych zmianach ustrojowych. Z tego punktu widzenia przywrócenie legalnej Solidarności, czego domagano się przez całe lata 80., było dla nich podstawowym gwarantem zmian. Natomiast same wybory traktowane były przede wszystkim jako próba wbudowania opozycji w system, a tym samym próba obarczenia jej współodpowiedzialnością za fatalną sytuację gospodarczą.

Tym bardziej że po wyborach koalicja rządowa PZPR-ZSL-SD i małych organizacji chrześcijańskich miała nadal zapewnioną większość w Sejmie, bo w kontrakcie Okrągłego Stołu zagwarantowano jej 65 procent miejsc. Opozycja mogła walczyć tylko o pozostałe 35 procent mandatów w Sejmie oraz wszystkie 100 mandatów w nowo tworzonej drugiej izbie – Senacie. Tutaj bowiem miano przeprowadzić całkowicie wolne wybory, co zostało zaproponowane przy Okrągłym Stole przez ministra Aleksandra Kwaśniewskiego i przyjęte przez opozycję.

Jeszcze jednym gwarantem utrzymania władzy przez PZPR miał być tworzony urząd Prezydenta PRL, wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe bezwzględną większością głosów. Nawet więc przy założeniu, że opozycja zdobędzie wszystkie dostępne mandaty w Sejmie i Senacie, koalicyjnej większości powinno wystarczyć głosów do przeforsowania własnego kandydata. Tak wyglądało to w teorii – rzeczywistość polityczna jednak okazała się inna, bo późniejszy wybór na ten urząd Wojciecha Jaruzelskiego był możliwy tylko przy pomocy parlamentarzystów opozycji.

Wynik wyborów był do przewidzenia od początku kampanii. Komitet Obywatelski „Solidarność”, który podjął się przeprowadzenia jej w imieniu reaktywowanego związku, szybko skompletował kandydatów na wszystkie miejsca. Wybory miały być większościowe – zarówno do Sejmu, jak i do Senatu – więc kandydatów było tylu, ile miejsc. Niemal każdy zrobił sobie zdjęcia z Lechem Wałęsą – trafiły one potem na plakaty wyborcze.

Od 8 maja wychodził też oficjalny dziennik, wspierający kandydatów Komitetu Obywatelskiego – „Gazeta Wyborcza”. Strona opozycyjna dostała też „okienka” na swoje programy wyborcze w państwowym radiu i telewizji. W ramach „wolnej” puli mandatów KO „Solidarność” musiał rywalizować z innymi ugrupowaniami opozycyjnymi, takimi jak KPN, a nawet kandydatami rządowymi – w Warszawie kandydował np. formalnie bezpartyjny Jerzy Urban.

Od pierwszego momentu widać było różnice w jakości kampanii – opozycja prowadziła ją pomysłowo, napędzana dodatkowo rosnącym poparciem i rosnącą wiarą społeczeństwa w możliwość zmian. Ekipa rządowa na czele z PZPR, przyzwyczajone przez dziesięciolecia do monopolistycznej władzy, nie były w stanie przestawić się na walkę o władzę w ramach demokratycznych procedur i prowadziły kampanię słabą, sztampową i pozbawioną świeżości.

Jeszcze w czasie kampanii, w końcówce której władze nie zawahały się użyć do celów wyborczych wszystkich możliwych środków propagandowych z „Dziennikiem Telewizyjnym” na czele, najwięcej emocji wywoływała kwestia listy krajowej. Niektórzy kandydaci opozycyjni wzywali do jej skreślania, co wywoływało alergię u rządowych komentatorów, bo na liście byli wszyscy najważniejsi kandydaci władzy, z premierem Mieczysławem Rakowskim, generałem Czesławem Kiszczakiem czy szefami ZSL i SD. Okazało się bowiem, że gdyby lista krajowa przepadła, a wystarczyło do tego skreślenie umieszczonych na niej kandydatów przez ponad połowę głosujących, nie istniał tryb uzupełniania obsadzanych przez nią 35 mandatów.

4 czerwca 1989 r. okazało się, że bardzo się pomylił. Wybory okazały się spektakularnym sukcesem Komitetu Obywatelskiego „Solidarności”, który już w pierwszej turze zdobył 160 na 161 możliwych mandatów w Sejmie i 92 mandaty w Senacie. Koalicja rządowa w pierwszej turze zdobyła tylko trzy mandaty sejmowe. Przepadła też większość kandydatów z listy krajowej – do Sejmu weszło tylko dwóch: Mikołaj Kozakiewicz z ZSL i Adam Zieliński z PZPR. Wszyscy zaskoczeni byli frekwencją – 62 proc. Dziś wydaje się ona wysoka, ale po okresie PRL, gdy w czasie „wyborów” oficjalna frekwencja sięgała czasem 99 proc., wydawała się bardzo niska.

Wyniki zaszokowały i władzę, i opozycję. 8 czerwca 1989 roku doszło do spotkania Komisji Porozumiewawczej, czyli czegoś w rodzaju zespołu roboczego do interpretacji ustaleń Okrągłego Stołu. Strona rządowa i opozycyjna pod przewodnictwem Kiszczaka i Wałęsy uzgodniły, że brakujące w wyniku porażki listy krajowej 33 mandaty zostaną uzupełnione podczas drugiej tury wyborów, 18 czerwca. Wobec groźby unieważnienia wyborów KO „Solidarność” zgodził się na to. Tym bardziej że sytuacja międzynarodowa nie była do końca pewna – tego samego 4 czerwca, gdy w Polsce odbyły się wybory, armia chińska brutalnie rozpędziła pokojową demonstrację studentów na Placu Tienanmen w Pekinie.

Bezpośrednio po wyborach nikt nie traktował ich wyniku jako końca ustroju. Po kilku miesiącach oczywiste stało się jednak, że miały one przełomowe znaczenie. Sukces obozu „Solidarności” sprawił, że niebawem sojusznicze partie PZPR – ZSL i SD – zawarły polityczne porozumienie z OKP, które umożliwiło powołanie pierwszego niekomunistycznego rządu Tadeusza Mazowieckiego.

18 czerwca uzupełniono brakujące mandaty koalicyjne, a także nieobsadzone mandaty w Senacie. W tym ostatnim przypadku wszystkie poza jednym – niezależnego kandydata Henryka Stokłosy – obsadził znów Komitet Obywatelski „Solidarność”. Obie izby ukonstytuowały się 4 lipca. Marszałkiem Sejmu został Mikołaj Kozakiewicz z ZSL, wicemarszałkami Tadeusz Fiszbach z PZPR, Teresa Dobielińska-Eliszewska z SD i Olga Krzyżanowska z Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, czyli klubu utworzonego przez kandydatów KO „Solidarność”. Prezydium Senatu obsadzili oczywiście tylko senatorowie OKP – marszałkiem został Andrzej Stelmachowski, wicemarszałkami Zofia Kuratowska, Józef Ślisz i Andrzej Wielowieyski.

Z kolei poczucie braku politycznego mandatu skłonił wielu posłów PZPR do wypowiedzenia politycznego posłuszeństwa kierownictwu partii (co było widać już podczas głosowania nad kandydaturą Jaruzelskiego na prezydenta, 19 lipca 1989), a potem do poparcia przygotowanego przez rząd Mazowieckiego programu transformacji gospodarczej, autorstwa wicepremiera Leszka Balcerowicza. Nie sprzeciwiali się oni też zmianom w konstytucji – przywracającym historyczną nazwę państwa, Rzeczpospolita Polska oraz orła w koronie – a także likwidującym zapis o kierowniczej roli PZPR w państwie. To wszystko stworzyło zręby III RP.

Piotr Śmiłowicz (PAP)

Region Województwo Pilskie NSZZ „Solidarność”

„Region Województwo Pilskie NSZZ „Solidarność””. W woj. pilskim najdłuższy strajk rozpoczął się 27 VIII 1980 w Zakładach Sprzętu Oświetleniowego Polam w Pile z udziałem 300-osobowej załogi (głównie kobiet), na czele z Franciszkiem Langnerem; trwał do 29 VIII 1980. 25-31 VIII 1980 akcje protestacyjne odbyły się w: Fabryce Sprzętu Okrętowego Meblomor w Czarnkowie, Zakładach Płyt Pilśniowych w Czarnkowie, Przedsiębiorstwie Robót Inżynieryjno-Melioracyjnych w Czarnkowie, Spółdzielni Kółek Rolniczych w Krajence, Zakładach Produkcji Betonów Jastrobet w Jastrowiu, Centrze w Lubaszu, Przedsiębiorstwie Transportowo-Sprzętowym Budownictwa Transbud w Złotowie, Przedsiębiorstwie Sprzętowym Budownictwa Rolniczego w Trzciance, Zakładach Naprawczych Mechanizacji Rolnictwa w Okonku, Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego w Pile, Bazie Sprzętowo-Transportowej Kombinatu Budowlanego, Przedsiębiorstwie Produkcji i Montażu Maszyn Izolacji Budowlanych Izolacja w Pile, Zakładzie Komunikacji Miejskiej w Pile.

25 IX 1980 w Pile powołano MKZ „S”, który swoim zasięgiem obejmował woj. pilskie. W jego skład weszło 9 zakładów, przewodniczącym został F. Langner, wiceprzewodniczącymi Marian Małecki i Jan Pacześny, sekretarzem Andrzej Ślęzak, skarbnikiem Walenty Samul, deklarację przystąpienia do „S” podpisało 1907 osób, zgłoszenie do gdańskiego MKZ wysłano 1 X 1980. W XI 1980 w MKZ zarejestrowano 130 zakładów z woj. pilskiego, dokonano reorganizacji składu zarządu, który od 7 XI 1981 tworzyli: przewodniczący F. Langner, wiceprzewodniczący Eligiusz Naszkowski i Stanisław Sorgowicki, skarbnik Adam Żyliński oraz Jarosław Gruszkowski, Leszek Woźnicki, Edward Malaga, Stanisław Oskierko. Siedzibą MKZ było (wskazane przez prezydenta miasta) 4-pokojowe piętro w budynku przy ul. Buczka 34.

20 XI 1980 ukazał się 1. nr regionalnego pisma MKZ „Solidarność Pilska” (redaktor naczelny J. Gruszkowski), które wychodziło do 13 XII 1981. Od X 1981 ZR wydawał biuletyn „Tu i Teraz”, w woj. ukazywały się okolicznościowe biuletyny i pisma zakładowe, na czele z „Solidarnością Polamowską” (redaktor naczelny F. Langner), rozprowadzaną w ZSO Polam na terenie całego kraju.

W związku z porządkowaniem struktur administracyjnych „S” z pilskiego MKZ odłączyły się niektóre terenowe ogniwa „S” – zakłady z Wronek i Rogoźna należały do MKZ Poznań, w Wągrowcu część przedsiębiorstw należała do MKZ Poznań, część do MKZ Piła, Wałcz podlegał MKZ w Szczecinie. Ogółem do „S” w woj. pilskim należało ok. 80 tys. członków, z czego MKZ w Pile skupiał 64% wszystkich członków „S” z woj. pilskiego.

23-24 III 1981 w Pile miał miejsce I WZD Regionu Województwo Pilskie z udziałem 283 z 292 wybranych delegatów, którzy reprezentowali 146 zakładów woj. pilskiego zrzeszających 51 476 członków „S” (76% ogółu zatrudnionych w tych zakładach). Wybrano 60-osobowy ZR na czele z E. Naszkowskim, w skład 9-osobowego Prezydium ZR weszli: wiceprzewodniczący: A. Żyliński, Marian Helak, Stanisław Michałowski, członkowie: J. Gruszkowski, Adam Szejnfeld, Małgorzata Czech, Ludwik Maluch, Bolesław Mrugalski.

13 XI 1980 rozpoczęła się walka o przeznaczenie nowego budynku KW MO w Pile na potrzeby służby zdrowia, MKZ uchwałą upoważniło Prezydium do rozmów z wojewodą pilskim Andrzejem Śliwińskim, 10 XII 1980 działania MKZ w Pile poparła KKP. Negocjacje z władzami nie przynosiły rezultatu, 15 I 1981 powołano MKS, który ogłosił pogotowie strajkowe, wyznaczając władzom czas na podjęcie decyzji. 19 I 1981 doszło do jednogodzinnego strajku ostrzegawczego, który odbył się w kilkudziesięciu wytypowanych przez „S” zakładach, w 40 innych oflagowano obiekty, noszono opaski, włączono na 1 min. syreny alarmowe; konflikt nie został rozwiązany po myśli związkowców z „S”.

Drugi znaczący konflikt wybuchł 16 VII 1981 w związku z konfiskatą przez SB całego nakładu broszur ”Bruk był naszym przyjacielem” i ”Poznański Czerwiec 1956” (wydanych staraniem ZR) oraz wstrzymaniem nakładu „Solidarności Pilskiej”, „Solidarności Polamowskiej”.

W związku z zamieszczonymi tam publikacjami prokuratura postawiła także zarzuty F. Langnerowi i J. Gruszkowskiemu. Podjęte 17 VII 1981 rozmowy delegacji Prezydium ZR (z E. Naszkowskim na czele) z prokuratorem woj. nie przyniosły rezultatu i 1 VIII 1981 na deptaku przy ul. Śródmiejskiej w Pile zorganizowano wiec z udziałem Andrzeja Gwiazdy, w którym uczestniczyło ok. 20 tys. osób (wg władz 3 tys.), przemówienia wygłosili: M. Helak, F. Langner, A. Żyliński, E. Naszkowski. 4 IX 1981 KZ w ZSO Polam z przewodniczącym F. Langnerem ogłosił pogotowie strajkowe i zażądała zwrotu do 11 IX 1981 skonfiskowanych wydawnictw, 14 IX 1981 przeprowadziła strajk ostrzegawczy jako protest przeciwko ograniczaniu wolności słowa i pracy związkowej. Tzw. sprawa broszurowa odbiła się szerokim echem w kraju. Postępowanie sądowe przeciwko F. Langnerowi i J. Gruszkowskiemu, kilkakrotnie przekładane, zostało umorzone.

Pilska „S” wzięła udział w ogólnopolskich akcjach protestacyjnych: 3 X 1980 strajkowało 8 zakładów, łącznie 2209 osób, inne wywieszały flagi i hasła popierające „S”; 27 III 1981 w 4-godz. strajku ostrzegawczym wzięło udział ok. 21 tys. osób w 164 zakładach; 28 X 1981 w 1-godz. strajku ostrzegawczym uczestniczyły całe załogi 11 zakładów i część 87, łącznie ok. 9 tys. osób.

Podczas I KZD w skład KK z urzędu jako przewodniczący regionu wszedł E. Naszkowski, twórca uchwały zjazdu dot. represji wobec prasy związkowej. E. Naszkowski w KK brał udział w pracach grupy ds. dostępu „S” do środków masowego przekazu, kierował grupą ds. polityki społecznej, grupą negocjacyjną z przedstawicielami rządu 1 IX 1981 w Gdańsku, był członkiem delegacji podczas wizyty przedstawicieli „S” we Francji 14-21 X 1981.

28-29 XI 1981 w Ujściu odbył się II WZD Regionu Województwo Pilskie, który miał się zająć oceną realizacji uchwał poprzedniego zjazdu i nakreślić kierunki dalszych działań „S”. Wzięło w nim udział niewiele ponad 60% delegatów, przebieg obrad był burzliwy, krytycznie oceniono dotychczasowe prace ZR. Delegaci Chodzieskich Zakładów Porcelany i Porcelitu w Chodzieży zgłosili chęć przejścia do Regionu Wielkopolska. Zaledwie 8 głosami E. Naszkowski (oskarżany o współpracę z SB) pozostał na stanowisku przewodniczącego ZR. Obrad WZD nie zakończono, 2. tura miała odbyć się w I 1982. Oskarżenia związkowców pod adresem E. Naszkowskiego okazały się prawdziwe, w II 1981 podjął współpracę jako TW Grażyna (starał się wcześniej o pracę w SB), wg Czesława Kiszczaka jego współpraca umożliwiała kierowanie działaniami regionu pilskiego, TW Grażyna systematycznie przekazywał SB informacje dot. działalności „S” na szczeblu ogólnopolskim, największym „sukcesem” agenta SB było nagranie fragmentów narady Prezydium KK i przewodniczących zarządów w Radomiu 3 XII 1981. Polskie Radio wyemitowało najbardziej radykalne wypowiedzi, co było propagandowym sukcesem władz. W czasie współpracy z resortem otrzymał łącznie ok. 135 tys. zł.

12 I 1981 zawiązał się Wojewódzki Komitet Założycielski „S” RI Województwa Pilskiego na czele z Henrykiem Górą z Białośliwia (na stałe mieszkał w Gdańsku Wrzeszczu). Punkt informacyjny związku rolników mieścił się w siedzibie ZR przy ul. Buczka. 25 IV 1981 ukazał się jedyny nr „Solidarności Chłopskiej”, pisma „S” RI w Pile. 1 XII 1980 powołano NSZZ Kierowców Transportu Prywatnego „Taxi-Solidarność”, skupiający 80% prywatnych taksówkarzy woj. pilskiego.

Przed 13 XII 1981 „S” w Regionie Województwo Pilskie liczyła ok. 55 tys. członków.

Po 13 XII 1981 w całym woj. pilskim internowano 48 działaczy „S”, przetrzymywanych głównie w Ośr. Odosobnienia we Wronkach, Gębarzewie i Kwidzynie. 14-15 XII 1981 struktury „S” próbowały organizować strajki w Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego, ZSO Polam w Pile, Fabryce Wodomierzy i Gazomierzy Powogaz w Pile, Przedsiębiorstwie Produkcji i Montażu Maszyn Izolacja w Pile; w wyniku zdecydowanych działań władz próby nie powiodły się.

Pierwsze struktury podziemnej „S” w regionie organizował Jacek Ciechanowski, b. wiceprzewodniczący KZ w ZSO Polam w Pile, który ukrywał się od 13 XII 1981, kierował regionalnym KS „S” Piła, następnie RKW „S” Piła, w której skład wchodzili przedstawiciele największych zakładów woj.: Roman Nisiewicz, Ryszard Bednarek, Ryszard Grabiec, Zdzisław Kobus, Jacek Lenartowicz, Leonard Wesołowski; J. Ciechanowski ujawnił się po zakończeniu stanu wojennego 22 VIII 1983. Struktura wydawała pismo „Lech”, organizowała akcje ulotkowe, bojkot wyborów, niezależne liczenie frekwencji, współorganizowała Msze za Ojczyznę, nadawała podziemne audycje Radia Solidarność, posiadała własne drukarnie. Po zamordowaniu ks. Jerzego Popiełuszki z inicjatywy RKW w 1984 przy parafii św. Stanisława Kostki w Pile zorganizowano Duszpasterstwo Ludzi Pracy.

4 XII 1982, po wyjściu z internowania, F. Langner zorganizował w Pile TKZ „S” w ZSO Polam w składzie: R. Nisiewicz, Władysław Gornacki, Jan Hnenny, Czesław Kamiński, Andrzej Paczyński, Michał Werbicki. Podziemne struktury polamowskiej „S” wydawały pisma „Robotnicy – Informator” (1983) i „Protest” (1987), organizowano akcje ulotkowe, sieć kolportażu, własne drukarnie.

Trzecią grupę podziemia w Pile tworzyła pilska struktura Solidarności Walczącej zorganizowana w 1983 przez J. Gruszkowskiego; wydawała pisma „Fundamentalista” i „Informator Solidarności Walczącej”. W skład Rady Politycznej wchodzili: J. Gruszkowski, Stanisław Przybył, Jacek Gródecki, a Mieczysław Dereziński był odpowiedzialny m.in. za organizację druku. Grupa prowadziła akcje ulotkowe, kolportaż, nadawała audycje podziemnego Radia Solidarność. W 1986 Pilska Solidarność Walcząca rozwiązała się (nieporozumienia z centralą we Wrocławiu dot. finansów) i weszła w struktury RKW, skupiającej wszystkie wymienione grupy opozycyjne.

22 X 1987 działacze pilskiej RKW J. Gruszkowski i Anna Kałamoniak weszli w skład Wielkopolskiej Rady „S”, która stawiała sobie za cel przejście do jawnej działalności, w 1987 W. Gornacki i R. Nisiewicz weszli w skład Komisji Przestrzegania Praw i Praworządności na czele ze Zbigniewem Romaszewskim.

31 VIII 1982 RKW wezwała do pieszego powrotu z pracy i składania kwiatów pod Pomnikiem Tysiąclecia na pl. Zwycięstwa w Pile; dane uczestników (kilkaset osób) spisywali funkcjonariusze MO. 1982-1989 pilskie podziemie „S” w rocznice patriotyczne wzywało do udziału w mszach za ojczyznę, składania kwiatów przy krzyżach misyjnych. W 1987 działacze RKW w ramach inicjatywy obywatelskiej zwrócili się do władz miasta o zgodę na demonstrację przeciwko hałasowi w związku z lotami odrzutowców na pilskim lotnisku wojskowym.

W 1989 zorganizowano w Pile i regionie manifestacje przeciwko budowie elektrowni jądrowej w Klempiczu.

1982-1989 ważnym miejscem wsparcia dla pilskiego podziemia był Kościół katolicki, szczególnie: ks. Stanisław Styrna SDB z Piły, ks. Stanisław Salamonowicz SDB z Piły, ks. Czesław Hałgas MS z Trzcianki, ks. Leon Jarmuż z Morzewa k. Kaczor, o. Stanisław Padewski OFMCap., o. Augustyn Listwan OFMCap. z Piły, przy parafii Świętej Rodziny w Pile i św. Jana Chrzciciela w Trzciance organizowano Tygodnie Kultury Chrześcijańskiej. 14 XII 1982 przy parafii Świętej Rodziny powstał Diecezjalny Komitet Pomocy Region Piła, który objął opieką prawną i materialną prześladowanych i ich rodziny w całym regionie.

Od I 1989 zaczęły jawną działalność KZ w zakładach. Pierwsza była w ZNTK w Pile, rozpoczęła działalność 23 I 1989 w składzie: Jerzy Kwiatkowski, Michał Kuźniacki, Krzysztof Sass, J. Wardalski, L. Wesołowski.

2 IV 1989 w siedzibie pilskiego KIK przy parafii Świętej Rodziny odbyło się pierwsze spotkanie Regionalnego KO „S” Krajny, Ziemi Nadnoteckiej i Pałuk z udziałem kilkunastu niezależnych środowisk regionu. Przewodniczącym został Justyn Wardalski. W czasie kampanii wyborczej KO wydawał pismo „Głos Wolny”. W wyborach do parlamentu 1989 kandydaci KO „S” w woj. pilskim zdobyli 2 mandaty do Sejmu (Kazimierz Błaszczyk, Lech Kozaczko) i 1 do Senatu (Zdzisław Nowicki). Województwo Pilskie było jedynym okręgiem wyborczym w Polsce, gdzie senatorem RP został kandydat spoza listy KO „S”, Henryk Stokłosa, który w 2. turze wyborów pokonał Piotra Baumgarta. 29 XI 1989 na II posiedzeniu Regionalnego KO „S” KZNiP wiceprzewodniczącymi zostali Zygmunt Kufel i M. Małecki, sekretarzem Maria Skowyra, skarbnikiem Zbigniew Miłostan. Po wyborach 4 VI 1989 wydawano „Biuletyn Regionalnego Komitetu Obywatelskiego «S» Krajny, Ziemi Nadnoteckiej i Pałuk”.

W 1989 zaczęły odradzać się struktury regionalne i zakładowe „S”, ale nie były tak liczne jak te z 1980. Nowym przewodniczącym ZR w 1989 został S. Oskierko, w 1992 Antoni Gawroch. 12 VI 2006 na WZD Regionu Województwo Pilskie zapadła decyzja o likwidacji Regionu i połączeniu się z Regionem Wielkopolska. Pilska „S” liczyła 3350 członków zrzeszonych w 85 organizacjach zakładowych. A. Gawrocha wybrano na z-cę przewodniczącego ZR, związek w Pile otrzymał status Oddziału ZR Wielkopolska. Decyzję pilskich delegatów zatwierdziła KK na posiedzeniu 21 VI 2006.

Ksiądz doktor Jarosław Wąsowicz SDB

Piła, Region Województwo Pilskie

Czytaj dalej: https://encysol.pl/es/encyklopedia/hasla-rzeczowe/14877,Region-Wojewodztwo-Pilskie-NSZZ-Solidarnosc.html

Więcej informacji, Tel. 601970679

Wydarzenie na FB: https://www.facebook.com/events/1214058879590950/?active_tab=about