Prof. dr hab., ur. 8 lipca 1927 roku w miasteczku Szczerców, obecnie pow. bełchatowski, zginął w wypadku samochodowym 29 sierpnia 2008 roku w miejscowości Skoki, pow. wągrowiecki

Humanista, uczony, historyk badacz i popularyzator wiedzy, pedagog, nauczyciel akademicki, pracownik naukowy Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, członek wielu towarzystw naukowych, uczeń prof. dr hab. Janusza Pajewskiego, twórcy poznańskiej szkoły historycznej, społecznik.

Rodzicami jego byli Wincenty Boras i Aniela z Murlikiewiczów. Pochodził z rodziny rzemieślniczej, ojciec jego prowadził zakład „krawiectwo wykwintne” i miał niewielkie gospodarstwo rolne. Był jednym z siedmiorga dzieci.

Żona Janina, germanistka, profesor Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2 dzieci : córka Barbara germanistka, syn Przemysław kulturoznawca.

Przed wybuchem II wojny światowej ukończył pięć klas szkoły powszechnej. Podczas okupacji pracował z rodzicami i rodzeństwem w gospodarstwie zajętym przez Niemców. Wówczas jako samouk opanował program szkoły powszechnej i dwóch klas gimnazjum. Lekcją patriotyzmu było dla niego czytanie książek historycznych. Nauczył się także wówczas języka francuskiego.

Po wyzwoleniu w lutym 1945 roku podjął naukę w trzeciej klasie gimnazjum im. Królowej Jadwigi w Pabianicach. W tym też roku rodzice zdecydowali się na opuszczenie rodzinnych stron i zamieszkali na Ziemiach Zachodnich w Wałczu. W 1948 r. ukończył liceum, słynne Ateny Wałeckie, których korzenie sięgają początku XVII wieku. Wielki wpływ na jego edukację licealną miał polonista Artur Hutnikiewicz, późniejszy profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. W Wałczu w dawnej kaplicy kolegium jezuickiego znalazł wiele ciekawych ksiąg i dokumentów staropolskich, z których część za jego sprawą trafiła do zbiorów Archiwum Państwowego w Poznaniu.

W latach 1948 – 1952 roku studiował socjologię i prawo oraz historię na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. Ostatecznie wybrał jednak studia historyczne pod kierunkiem wybitnych profesorów Kazimierza Tymienieckiego, Henryka Łowmiańskiego, Kazimierza Piwarskiego, Zygmunta Wojciechowskiego, Stanisława Bodniaka i Janusza Pajewskiego. Pod kierunkiem tego ostatniego, 9 czerwca 1952 r. obronił pracę magisterską pt. „Senat polski w początkach panowania Zygmunta I” a następnie w 1958 r. pracę doktorską. Natomiast w 1982 r. obronił na macierzystej uczelni habilitację na podstawie rozprawy „Związki Śląska i Pomorza Zachodniego z Polską w XVI w ” i uzyskał stopień doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie historii. W 1986 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego a w 1992 roku profesora zwyczajnego.

Od 3 grudnia 1952 r. do 1993 r. był etatowym, natomiast w latach 1993 -1998 w niepełnym wymiarze, pracownikiem naukowym Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, najpierw w Katedrze Historii Powszechnej Nowożytnej a później, w drugiej połowie lat siedemdziesiątych w wyniku zmian organizacyjnych na uczelni, w Zakładzie Historii Nowożytnej do końca XVIII wieku. Jako asystent (1952-1958), adiunkt (1958-1967), starszy wykładowca (1967-1969) prowadził zajęcia z historii Polski i powszechnej okresu XVI-XVIII w . W 1969 roku w uznaniu jego licznych publikacji i działalności dydaktycznej otrzymał etat docenta. Wykładał także na filologiach niemieckiej i francuskiej historię Niemiec i Francji. W latach 1958-1967 wykonywał ponadto obowiązki prodziekana Wydziału Historycznego. Później pracował także w Wyższej Szkole Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa w Poznaniu.

W 1968 r. uzyskał stypendium rządu francuskiego podczas, którego w Bibliotece Narodowej w Paryżu i w archiwach zbierał materiały na temat stosunków polsko-francuskich w XVI-XVII wieku. Zainteresował się również dziejami francuskiego ruchu oporu. Był tam także świadkiem słynnych rozruchów studenckich.

Brał aktywny udział w międzynarodowym ruchu naukowym. Wykładał gościnnie na uniwersytetach europejskich w Liege (1983), Halle (1980) i Strasburgu(1985) . Uczestniczył w konferencjach (Halle 1976), światowych Kongresach Historyków w Bukareszcie(1980) i Stuttgarcie (1985). Od 1982 roku włączył się do współpracy naukowej polsko – francuskiej prowadzonej przez Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu i Uniwersytet w Strasburgu.

Był badaczem o różnorodnych zainteresowaniach. Zajmował się dziejami Europy i Polski, od średniowiecza po XIX – XX wiek, a w szczególności historią Śląska, Pomorza Zachodniego oraz Wielkopolski. Opisał historię miast wielkopolskich, Nowej Marchii i Pomorza, m.in. Wałcza, Poznania, Margonina, Wągrowca, Rogoźna, Wapna, Międzyrzecza, Szczecinka, Piły, Gorzowa Wielkopolskiego, Sulechowa, Szczecina, Ostrzeszowa. Badał stosunki pomorsko – skandynawskie i polsko – skandynawskie, w tym polsko – szwedzkie w XVI – XVII wieku oraz związki polsko – francuskie, polsko – mołdawskie i polsko – niemieckie. Interesował się biografistyką. Opisał dzieje śląskich i książąt pomorskich w publikacjach „Książęta piastowscy Śląska” (1974) i „Książęta Pomorza Zachodniego” (1978). Opracował monografię hetmanów polskich i litewskich okresu staropolskiego„Poczet hetmanów polskich i litewskich XVI-XVIII” (1991) oraz biografią królewicza szwedzkiego „Gustaw Ericsson Waza i jego żywot tułaczy” (1985). Zajmował się tematami z zakresu historii kultury, a zwłaszcza tematem teatru jezuickiego. Wiele z wysuniętych przez niego tez, jak i odkryć źródłowych miało oryginalny i pionierski charakter.

Szczególnie był dumny z publikacji „W dawnym Poznaniu”, którą ogłosił wspólnie z prof. Lechem Trzeciakowskim. Wydana w 1969 roku była wielokrotnie wznawiana i osiągnęła nakład 15.000 egzemplarzy.

Pod koniec kariery naukowej zafascynował się problemem utworzenia uniwersytetu w Poznaniu. Odszukał w archiwach Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu przywileje nadane przez królów Jana Kazimierza i Jana III Sobieskiego. Dokumenty te uznane zostały za źródła świadczące o tradycjach akademickich Poznania sięgających XVI wieku. Owocem tych odkryć była ostatnia książka Zygmunta Borasa „Tradycje uniwersyteckie Poznania”(2004).

Pracując w Poznaniu nigdy nie zapomniał o ukochanym przez siebie Wałczu. Wspólnie z Ryszardem Walczakiem i Andrzejem Wędzkim podjęli się pod koniec lat 50. trudu opisania dziejów powiatu wałeckiego. Chciał w ten sposób uświadomić mieszkańcom ziemi wałeckiej fakt kilkusetletniej przynależności tych terenów do państwa polskiego. Przez kilka lat badacze studiowali dokumenty w archiwach państwowych Poznania i Szczecina a także przemierzali ziemię wałecką penetrując bogate w źródła m.in. archiwa parafii w Skrzatuszu, Tucznie, Marcinkowicach. Efektem ich pracy była „Historia Powiatu Wałeckiego” wydana w 1961 roku.

Bogaty dorobek naukowy Zygmunta Borasa jako autora i współautora obejmuje ponad 20 książek własnych , 10 napisanych z innymi autorami, ponad 20 rozpraw i studiów oraz 200 artykułów, studiów, komunikatów i recenzji naukowych i popularnonaukowych. Niektóre teksty napisane zostały w językach francuskim i niemieckim.

Pod jego kierunkiem powstało wiele prac magisterskich i doktorskich, tematycznie związanych z Wielkopolską, Piłą i ziemią nadnotecką. Recenzował także inne prace doktorskie i habilitacyjne. Wielokrotnie wypowiadał się na temat roli i znaczenia badań regionalnych dla integracji środowiska i rozwoju kulturalnego regionu. Udzielał wywiadów radiowch i brał udział w audycjach telewizyjnych.

Należał do profesorów niezwykle lubianych przez studentów. Prowadził ćwiczenia, wykłady, proseminaria i seminaria, uczył m.in. analizy i krytycznego opracowania źródeł oraz refleksji historycznej. Wielu jego wychowanków podjęło pracę naukową. Był opiekunem Koła Naukowego Historyków, opiekunem lat, kierownikiem wycieczek programowych i uczestnikiem wielu spotkań.

Od początku swój warsztat naukowo-badawczy związał z Piłą, popularyzował przeszłość miasta na łamach „Głosu Pilskiego” (1959-1960), był sekretarzem redakcji „Rocznika Pilskiego” (1960-1962), nieprzerwanie od pierwszego tomu współpracował z „Rocznikiem Nadnoteckim”. W latach 1963-1976 był sekretarzem redakcji, od 1977 do 1993 zastępcą redaktora, a w latach 1994-1999 redaktorem naczelnym. Prof. Zygmunt Boras nie tylko redagował „Rocznik Pilski” i „Rocznik Nadnotecki” ale zamieszczał także na ich łamach własne artykuły dotyczące Piły. Systematycznie i regularnie współpracował również z „Ziemią Nadnotecką” i „Tygodnikiem Pilskim”. W 1993 wspólnie z prof. dr hab. Zbigniewem Dworeckim wydał monografię „Piła, zarys dziejów” (do 1945).

Współpracował z instytucjami kultury, muzeami, biblioteką publiczną oraz Towarzystwem Miłośników Miasta Piły. Pełnił opiekę naukową oraz wygłaszał odczyty i wykłady na sesjach i konferencjach naukowych poświęconych między innymi Józefowi Wybickiemu, Stanisławowi Staszicowi, Panteleonowi Szumanowi oraz innym ludziom regionu, czasopiśmiennictwu regionalnemu. Wielokrotnie wypowiadał się w dyskusji nad herbem miasta Piły.

Znany był z wielu form działalności społecznej. W liceum i na studiach należał do Szkolnego Klubu Sportowego w Wałczu, Związku Akademickiego Młodzieży Polskiej a później do Zrzeszenia Studentów Polskich przy Uniwersytecie Poznańskim. Będąc pasjonatem sportów wodnych działał w Polskim Związku Żeglarskim, posiadał uprawnienia sternika jachtowego II klasy. Od 1952 do 1980 należał do Związku Nauczycielstwa Polskiego a od 1980 do NZSZZ Solidarność. W latach 1961-1980 był członkiem PZPR.

Przejawem jego aktywności była także praca społeczno – naukowa w wielu towarzystwach naukowych : Polskim Towarzystwie Historycznym, Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk, Instytucie Zachodnim, Gorzowskim Towarzystwie Naukowym. Współpracował z Kłodzkim Towarzystwem Naukowym, Lubuskim Towarzystwem Naukowym w Zielonej Górze, muzeami w Koszalinie, Gnieźnie, Wałczu. Angażował się w pracę Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich, utworzył Akademickie Koło Wałczan i należał do Akademickiego Koła Koszalinian przy Uniwersytecie Poznańskim.

Uhonorowany wieloma odznaczeniami i wyróżnieniami, m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski(1986), Złotym Krzyżem Zasługi(1973), odznaką „Za Rozwój Województwa Poznańskiego”(1962), Odznaką Honorowa m. Poznania(1983).

Za całokształt badań nad historią Piły i regionu nadnoteckiego – nagrodą Wojewódzkiej Rady Narodowej (w 1983), wpisany do Księgi Pamiątkowej Miasta Piły (2000), godnością Członka Honorowego Towarzystwa Miłośników Miasta Piły (2000) i tytułem Honorowego Obywatela Miasta Piły (2004).

Nadano mu przydomek polskiego Aznavoura. Jako gawędziarz był autorem licznych dykteryjek. Oprócz sportów wodnych jego hobby stanowiły sport automobilowy, pszczelarstwo oraz prace budowlane. Przy swoim poznańskim domu przy ul. Mołdawskiej 44 własnoręcznie wybudował w ogrodzie pawilon, który z dumą pokazywał swoim studentom. Cenił silną wolę, twardy charakter i własny dorobek pisarski.

Ostatnie lata swojego życia, po przejściu w 1993 roku na emeryturę, spędził w Grylewie, pod Wągrowcem. Zajął się ratowaniem zabytkowego dworku Grabowskich – jednego z najpiękniejszych późnobarokowych w Wielkopolsce. Z gościny w dworku korzystali m.in. regionaliści wielkopolscy, uczestnicy rajdu samochodowego po ziemi wągrowieckiej, a także artyści na plenerach malarskich. W grudniu 2000 z okazji Millenium zorganizował „Bal Tysiąclecia” dla członków środowiska twórczego Poznania.

Bibliografia
Źródła
Uchwała Walnego Zebrania z 8 czerwca 2000 roku w sprawie nadania godności Członka Honorowego Towarzystwa Miłośników Miasta Piły; Uchwała Nr XVII/212/04 Rady Miasta Piły z dnia 27 stycznia 2004 roku w sprawie nadania honorowego Obywatelstwa Miasta Piły; Zygmunt Boras : laudacja/Maria Bochan// 4 marca 2004: uroczysta sesja Rady Miasta Piły
Archiwum Towarzystwa Miłośników Miasta Piły

Opracowania
Ptaki okaleczone/Tadeusz Zimecki//Poznań.-1966, s.63-80; Album miasta Piły : region w humanistyce/Zygmunt Boras//Tygodnik Pilski.-1980, nr 3, s.11 : il.; Profesor stróżem/Andrzej Milczyński//Gazeta Poznańska. – 1997, nr 184 : 8.08, s. 7 : il.; Profesor jubilat,Gralewo/ADG//Gazeta Poznańska.- 1998 : 1.08, s. 7; Profesor Zygmunt Boras : historyk, nauczyciel i społecznik/Chodyła Zbigniew// Eruditio et interpretatio : studia historyczne Poznań : Instytut Historii UAM 1997, s. 9-17; Bibliografia publikacji prof. dra hab. Zygmunta Borasa za lata 1956-1996/ Marcin Pituła//Eruditio et interpretatio : studia historyczne Poznań : Instytut Historii UAM 1997, s. 19-31 ; Być miastu użytecznym : w 20-lecie Towarzystwa Miłośników Miasta Piły/Andrzej Milczyński//Piła : Towarzystwo Miłośników Miasta Piły.-2002, s.10,18,24-25,33,38-39,64,73; Profesor honorowym obywatelem/Boz/Gazeta Poznańska. -2004, nr 55: 5.03., s. 1,3 : il; ZygmuntBoras//pl.wikipedia.org/wiki/Zygmunt_Boras;ZygmuntBoras//naukapolska.pl/dhtml/raporty/ludzieNauki; Boras//naukapolska.pl/dhtml/raporty/ludzieNauki; Zygmunt Boras – wykaz publikacji//www.litdok.de/cgi-bin/litdok; Honorowy Obywatel Piły zginął w wypadku samochodowym/(boch)//www.dzienniknowy.pl/aktualności/pokaz/8016; „Rocznik Pilski” i „Rocznik Nadnotecki”/Maria Bochan//Przegląd Wielkopolski.-2013, nr 2, s. 18 – 20

Opracował Marek Fijałkowski