Urodzony 13 lipca 1935r., z rodziców Bolesława i Franciszki, we wsi Gawrony, w gminie Rudna, powiecie lubińskim na Dolnym Śląsku. Zmarł w Pile 14 marca 2012r., został pochowany na pilskim Cmentarzu Komunalnym przy ulicy Motylewskiej, kwatera 23A, rząd 19, grób 11.
Sportowiec, legendarny żużlowiec, uczestnik finału Indywidualnych Mistrzostw Polski w 1960r., wicemistrz okręgu poznańskiego, zawodnik kadry narodowej i reprezentant kraju, w latach 1954-1967 zawodnik pilskich klubów Zrzeszenia Kół Sportowych „ Kolejarz” oraz Kolejowego Klubu Sportowego „Polonia”. Uczestnik drużynowych zawodów mistrzowskich na szczeblu III, a potem II ligi. Zdobywca największej po Rafale Dobruckim(a bezpośrednio przed mistrzem świata Duńczykiem Hansem Nielsenem) ilości ligowych punktów w historii pilskiego zespołu. W okresie 1968-1973(do końca kariery sportowej) jeździec drugoligowego Startu Gniezno.
Absolwent przyzakładowej szkoły zawodowej w Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego w Pile o profilu mechanicznym, potem pracownik wydziału P3 tej fabryki.
Boks, piłka nożna i wyścigi na żużlu, potem kolarstwo i piłka siatkowa kobiet, były wiodącymi dyscyplinami w sportowym życiu powojennej Piły. To one wywoływały największe społeczne emocje i bywały źródłem spektakularnych sukcesów. Trzy pierwsze dziedziny spełniły rolę pionierską. Poniekąd wynikało to z zaszłości historycznych oraz powojennych realiów socjalno- demograficznych. Niedawno pograniczne, świeżo odzyskane miasto, zostało zrujnowane przez działania wojenne i powojenne dewastacje sowieckie. W krótkim czasie pozbyło się autochtonicznej ludności niemieckiej. W jej miejsce napływała, głównie chłopska i proletariacka ludność ze wszystkich regionów Polski. W pierwszej kolejności jednak ta, z sąsiedniej Wielkopolski i Pomorza. Ze względu na lokalne potrzeby gospodarcze(ZNTK, zakłady przemysłu spożywczego- zakłady ziemniaczane oraz włókienniczego -„Linum”), przeważali robotnicy oraz kolejarze(Piła to stary, bo istniejący już od połowy XIX wieku i duży węzeł kolejowy). Przybywali też żołnierze do wzmacniającego się, licznego niebawem garnizonu, specjaliści obsługi lotniska, słuchacze szkoły oficerskiej wojsk zmechanizowanych, wreszcie milicjanci, dla których wkrótce utworzono jedną z wiodących w kraju szkół podoficerskich.
Sportowe zamiłowania tego środowiska nie były szczególnie wyrafinowane, a kulturowe upodobania z natury wykonywanych zawodów, określane tradycyjnie jako „męskie”. W wielu miastach wielkopolskich i pomorskich funkcjonowały przed wojną silne kluby bokserskie, motorowe i oczywiście piłkarskie. Przybysze z tych regionów przenieśli dawne sympatie na grunt pilski. Cenne było również to, że owe dyscypliny nie wymagały złożonej bazy materialnej względnie nadzwyczajnych nakładów finansowych. Żużel i piłka nożna znalazły oparcie w Zakładach Naprawczych, boks w znacznym stopniu sponsorowały struktury Milicji Obywatelskiej i Ludowego Wojska Polskiego.
Rutkowski przyjechał do Piły w maju 1950 roku, jako kilkunastoletni chłopiec. Osierocony w niemowlęctwie przez matkę, a podczas II wojny światowej przez ojca (zginął on w niemieckim obozie koncentracyjnym Oświęcimiu- Auschwitz), został przygarnięty najpierw przez babcię, zaś po jej śmierci przez dalekich krewnych ze wsi Klecina nieopodal Wrocławia. W zamian za utrzymanie, musiał wykonywać w ich gospodarstwie ciężkie prace rolne. Poniżony i sfrustrowany porzucił któregoś dnia to miejsce. Nad Gwdę trafił zachęcony przez jednego z kolegów, ostatecznie zamieszkał u jego znajomych(pp. Konieczków). Rozpoczął naukę w przyzakładowej szkole mechanicznej ZNTK. W 1952r. został tam zatrudniony na stanowisku robotniczym. Wiosną 1954r. podjął treningi żużlowe na poniemieckim, lekkoatletycznym stadionie przy obecnej ulicy Mickiewicza. Nie było więc zabezpieczeń ochronnych toru(siatek i tzw. „band”), używano też nie prawdziwych żużlowych motocykli wyczynowych, a tylko „przystosowane”. Maszyny te, posiadające jeszcze biegi i skrócone rury wydechowe- marek AJS, Norton (produkowanych w brytyjskim Wolverhampton) oraz BSA(Birmingham Small Arms- angielskiej, najstarszej na świecie fabryki motocykli, w latach 30. i 40. XX wieku zaopatrującej przede wszystkim wojsko), pochodzące z „demobilu”, przygotowywano do startów w warsztatach ZNTK.
Rutkowski zadebiutował, od razu w zawodach mistrzowskich, w Pile 5 października 1954r. Były to mistrzostwa okręgu poznańskiego właśnie na motorach „przystosowanych”. Po porywającej jeździe zdobył tytuł II wicemistrza, docierając na metę na trzeciej pozycji. W następnym roku w Krotoszynie, znalazł się tuż za podium, zajmując w takiej samej rywalizacji czwarte miejsce.
W 1955r. ożenił się z Marianną Grochowską(urodzoną 9 września 1935r., zmarłą 24 lipca 2019r.). Państwo Rutkowscy, dochowali się potem pięciu synów: Romana, Grzegorza, Wiesława, Jacka i Jarosława). W tym samym roku, w grudniu został powołany do odbycia zasadniczej służby wojskowej. Pełnił ją w jednostce łączności poza Piłą, następnie służył jako kierowca, wreszcie został dowódcą punktu kontroli transportu. Przez dwa lata w ogóle się nie ścigał.
Wróciwszy z wojska wznowił treningi. Został czołowym zawodnikiem klubu Kolejarz, od 1957r., noszącego nazwę KKS „Polonia”(Kolejarski Klub Sportowy) i współzawodniczącego w trzeciej lidze. Rutkowski spisywał się bardzo obiecująco, przez okres 2 lat nie przegrał żadnego wyścigu w meczu ligowym.
W 1960r. „Polonia” zakwalifikowała się do II ligi stając się na lata jedyną, uwzględniając wszystkie sportowe dyscypliny, pilską drużyną na tym szczeblu rozgrywek krajowych.
Pierwsze spotkanie przed własną publicznością rozegrano 16 kwietnia ze Stalą Gorzów, a na stadion przyszło 9 tysięcy widzów (na pozostałych zawodach ligowych zwykle bywało średnio po 4-5 tysięcy osób). W tymże roku w Rybniku, Rutkowski osiągnął obiektywnie najlepszy swój wynik, zdobywając bowiem 5 punktów na Indywidualnych Mistrzostwach Polski zajął 11 miejsce wśród 16 startujących. Został powołany do kadry narodowej. Korzystał już wtedy z oryginalnego polskiego motocykla żużlowego typu FIS. Była to autorska konstrukcja pracowników Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego(WSK) w Rzeszowie, a zarazem mechaników miejscowego klubu „Stal”. Nazwa maszyny pochodziła od pierwszych liter nazwisk projektantów i miana drużyny: Fedko- Iżewski-Stal. To ciężki motor o masie własnej 92 kg i mocy silnika 43 Koni Mechanicznych. Produkowano go w Mielcu w latach 1954-1959. Niedługo potem, jako niekwestionowany lider pilskiego zespołu Rutkowski otrzymał wreszcie nowoczesny motocykl czeskiej marki Java. W zawodach ligowych występował regularnie i z powodzeniem. We wrześniu 1962r.(Stadion Miejski zgromadził wtedy ok. 15 tysięcy kibiców) oraz w lipcu 1963r. uczestniczył w rozegranych w Pile meczach z drużyną Rudej Hvezdy Praga. 10 października 1963r. m.in. wraz klubowym kolegą Tadeuszem Jankowskim reprezentował Polskę w zorganizowanym w naszym mieście trójmeczu międzynarodowym ze Związkiem Radzieckim i Czechosłowacją. W październiku 1963r.wziął udział w toruńskich zawodach o „Srebrną Ostrogę IKP” (popularna gazeta Ilustrowany Kurier Polski). W stawce 14 uczestników wywalczył 11 miejsce. Trzy lata później był w tych zawodach dwunasty. Podsumowując wydarzenia sportowe całego roku 1963, miejscowa prasa oceniała osiągnięcia Polonii co prawda jako przeciętne(7 miejsce w II lidze), wyróżniając jednakże Rutkowskiego. Koleżeński, zawsze pomocny, pełen humoru i otwarty, był dobrym duchem drużyny oraz jej prawdziwym charyzmatycznym przywódcą.
W 1967r. w niejasnych okolicznościach w pożarze spłonęły garaże pilskich żużlowców na Stadionie Miejskim. Warto w tym miejscu przypomnieć, że wtedy główne wejście na trybuny znajdowało się przy ulicy Roosevelta, podczas gdy dziś, znajduje się przy Bydgoskiej. Sekcja żużlowa zarówno w wyniku tego zdarzenia, jak i z przyczyn ekonomicznych została niebawem rozwiązana, a kluczowi zawodnicy przenieśli się do innych ośrodków.
Rutkowski za niewielką kwotę (wartości kilku robotniczych, miesięcznych pensji) podpisał akces do Startu Gniezno, występującego również w II lidze. Miał tam porównywalną z okresem pilskim wysoką(ok. 2.0) tzw. „średnią biegową”( czyli przeciętną zdobycz punktową podczas zawodów ligowych, przy punktacji: 3 za pierwsze miejsce, 2 za drugie, 1 za trzecie, bez punktu za ostatnie). Jego udział w wyczynowym sporcie zakończyła kolejna, ciężka kontuzja, doznana w 1973r. w Gnieźnie, podczas meczu ze Stalą Rzeszów. Znacznie wcześniej, w czerwcu 1959r., dotknęła go inna i jeszcze większa tragedia. Na pilskim torze, w wypadku podczas treningu zginął jego szwagier, utalentowany 19 latek Jerzy Grochowski.
Po zakończeniu kariery zawodniczej Rutkowski wrócił do Piły, zamieszkał przy ulicy Rymarskiej i do osiągnięcia wieku emerytalnego pracował w ZNTK.
Przez ćwierć wieku podejmowano tymczasem bezowocne starania o reaktywację pilskiego klubu. Uczestniczył w nich także Wiesław Rutkowski. Udało się dopiero w roku 1992r.W ramach klubu powstała także szkółka żużlowa dla młodzieży.
Niedługo po wznowieniu działalności, w inauguracyjnych zawodach przy ulicy Bydgoskiej Rutkowski wystąpił w pełnym zawodniczym rynsztunku i właściwie bezbłędnie przejechał rundę honorową. Bywał potem na niemal wszystkich rozgrywanych w Pile imprezach.
Rywalizacją drużynową rozpoczęto tym razem od poziomu II ligi. Rozsądne działania organizacyjne oraz mobilizacja sportowa szybko jednak doprowadziły do awansu do krajowej elity. W pierwszym sezonie na szczeblu I ligi pilski klub zajął 4 miejsce. W kolejnych latach zdobywał dwukrotnie brązowe medale, w 1998r. wicemistrzostwo, a w 1999r.-historyczne mistrzostwo Polski. W następnym roku sięgnął ponownie po wicemistrzostwo ekstraligi, a czołowi zawodnicy tryumfowali lub zajmowali czołowe pozycje w Indywidualnych Mistrzostwach Polski oraz zespołowo w Młodzieżowych Mistrzostwach Polski Par Klubowych, Młodzieżowych Drużynowych i Indywidualnych Mistrzostwach Polski, tudzież w zawodach o Srebrny i Brązowy Kask. W Pile w 2002r. rozegrano Wielki Finał Indywidualnych Mistrzostw Świata, stanowiący ostateczne kwalifikacje do elitarnego cyklu Grand Prix 2003. W tym samym roku niestety, pilski klub spadł do niższej ligi i wkrótce został zlikwidowany. Jego działalność została przywrócona w 2011r., ale odbywa się w ograniczonym w stosunku do poprzedniego okresu, wymiarze.
Od 2012r., wszelako nieregularnie, rozgrywany jest w Pile na stadionie przy ulicy Bydgoskiej między innymi Memoriał imienia Wiesława Rutkowskiego. Ostatni przed przerwą(a w kolejności drugi) spowodowaną pandemią koronawirusa odbył się w 2019r., kolejny we wrześniu 2023r.
W istocie ten prosty i prostolinijny, drobnej postury sportowiec, był niekłamanym ulubieńcem miejscowych kibiców. Złożyła się na to zarówno romantyczna legenda nieszczęśliwego dzieciństwa, dramaty osobiste, późniejsze perypetie zdrowotne i oczywiście dzielna postawa sportowa. Nie bez znaczenia był też zapewne nigdy nieprzemijający urok motoryzacji. Prywatnie skromny i sympatyczny, podczas zawodów Rutkowski imponował brawurą i szarżował. Jeździł widowiskowo i ryzykownie. Walczył heroicznie i często wygrywał. Łatwo się nie poddawał, porywał niezłomnym charakterem. Na torze zjawiał się po ledwo co wyleczonych kontuzjach i licznych pobytach w szpitalu. Był praktykującym katolikiem, a przed zawodami uczestniczył zwykle w porannej mszy świętej.
Jego wyjątkowość polega zaś na tym, że stał się bodaj pierwszym w dziejach miasta, (aczkolwiek tylko na skalę lokalną), prawdziwym idolem i symbolem dopiero kiełkującego zjawiska, określanego dziś terminem pop-kultury, kultury masowej. Źródłem powszechnej dumy i radości.
Niby nic nadzwyczajnego: jeździł niejako na zapleczu ekstraklasowych zmagań, w klubie tylko drugoligowym, ale dostarczał na pewno „pierwszoligowych” emocji. Być może także przez to wszystko, nie cieszył się zresztą nadmiernym entuzjazmem ówczesnej władzy politycznej. W Plebiscycie na 10 Najlepszych Sportowców Piły 1964r., organizowanym przez Zarząd Powiatowy Związku Młodzieży Socjalistycznej oraz Zarząd Ogniska Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej, w którym opiniował i o rezultatach decydował „ aktyw sportowy i młodzieżowy miasta”, nieoczekiwanie zabrakło go wśród laureatów. Uwzględniano bowiem obok wyników sportowych, także postawę ideową oraz zaangażowanie w prace społeczne. Podobnie było w roku następnym, przy dotychczasowym gronie elektorów i kryteriach wyboru, gdy nie zmieścił się nawet w czołowej dwudziestce. Na listę wyróżnionych(siódme miejsce) trafił dopiero w roku 1966, kiedy prawo głosu uzyskali czytelnicy prasy i zwykli kibice.
Dzieje „czarnego sportu” w Pile oraz cokolwiek mityczna postać Rutkowskiego są lokalnym fenomenem socjologicznym i kulturowym. Istotnym elementem zbiorowej historii. Częścią społecznej pamięci i wyobraźni. Jako takie zasługują na osobne miejsce w Słowniku pilan.
Bibliografia:
Źródła:
Internet, Polish Speedway Database, https://speedway.com.pl/reders/wieslaw-rutkowski/, dostęp 12.01.2024., https://pl.wikipedia.org/wiki/wsk_fis., www.speedway.hg.pl/195x_196/1959/1959.htm., https://sportowefakty.wp.pl/zuzel/273783/zmarl-wieslaw-rutkowski-byly-zawodnik-polonii-/P.Siejak/,dostęp14.01.2024., www.historyspeedway.nsfera.pl/zawodnik.php?imie=Wies%B3aw@nazwisko=Rutkowski,dostęp14.01.2024.,www.speedway.pl/pl_1966.htm#sk,dostęp 15.01.2024.,Pilscy żużlowcy na starcie/Te-em/Głos Pilski R. II, Nr. 4(12)/1960, Żużlowcy CSRS pokonani w Pile/brak autora/, Ziemia Nadnotecka (ZN), R. II, Nr. 9/1962, s.3., Sportowy bilans 1963/ J. Pietrzak/ZN, R.IV, Nr.2(35)/1964, s. 7., Plebiscyt na najlepszych sportowców, ZN., R.V, Nr.3(48)/1965, s. 7., Plebiscyt, ZN., R. VI, Nr. 1(58)/1966, s.7., Plebiscyt, ZN., R. VII, Nr. 2(71)/1967, s.7., W. Dróżdż, rozmowa z autorem książki „Po pilsku o żużlu” 12.01.2024., Ł. Rutkowski, rozmowa z wnukiem sportowca, 12, 15 i 16 01.2024., W. Ciula, rozmowa z długoletnim pracownikiem klubu Polonia Piła i przez wiele lat kierownikiem startu w zawodach organizowanych w Pile.
Artykuły i opracowania:
Po pilsku o żużlu/W. Dróżdż/, Piła 2020, s. 10, 20, 24-33,38, 41-44, 52-57, 240-241., Cztery okrążenia toru Wieśka Rutkowskiego/K. Marcinkowski, oprac./Ziemia Nadnotecka(ZN), R. I, Nr. 5/1961, s.2., Działalność sportowa i turystyka w Pile 1945-2000/M. Usurski/[w:] Zarys dziejów Piły w latach 1945-2000/M. Fijałkowski( red.)/, Piła 2013, s. 267-268., Żużlowy leksykon ligowy T. III(1959-1962)/W. Dobruszek/, Leszno 2013, T. IV(1963-1966), Leszno 2013, T.V(1966-1969), Leszno 2014.
Opracował Michał Początek