Właściwie Chmielewska- Łapka Aniela
Urodzona 31 maja 1921r. w Poznaniu, córka Leokadii i Józefa Chmielewskich. Zmarła w Pile 2 lutego 2016r. Pochowana została 6 lutego 2016r. na pilskim Cmentarzu Komunalnym, kwatera 13/C, rząd 8, grób 3.
Lekarz dentysta, pół wieku pracowała w pilskich placówkach służby zdrowia, podczas II wojny światowej żołnierz Armii Krajowej, uczestniczka partyzanckiej akcji „Burza” w 1944r.
Dzieciństwo i młodość spędziła wraz z rodziną w Poznaniu. Matka, z domu Kotlińska urodziła się w 3 października 1887r. we wsi Kliny w gminie Czerwonak( zm. w 1975r.). Ojciec, 19 stycznia 1879r., zmarł na raka nerki w marcu 1940r., nie doczekawszy planowanej jeszcze przed wybuchem wojny operacji. Pochodził z wsi Dakowy Mokre, w powiecie bukowskim, 6 km opodal Opalenicy. Małżeństwo zawarli 31.01.1910r.
Miała pięcioro rodzeństwa: dwie starsze siostry, Stefanię urodzoną 2 września 1911r., urzędniczkę, od 1932r. zamężną za Stanisławem Świtką; Bogumiłę urodzoną 17 września 1914r., po mężu o nazwisku Przybyła(obie z własnymi rodzinami mieszkały w Poznaniu), oraz brata Edwarda (ur.16 września 1916r.), który został lekarzem, zamieszkał we Wrześni a podczas kampanii wrześniowej 1939r. służył w oddziale sanitarnym pod Łodzią. Zmarł prawdopodobnie wskutek wstrząsu uczuleniowego po leczeniu penicyliną. Brat Jan Zdzisław ur. 16.12.1919, umarł jako półroczne niemowlę 22 maja 1920r, potem urodził się jeszcze najmłodszy Marian Antoni( 2 lipca 1923r). Rodzice byli wyznania katolickiego, w okresie międzywojennym mieszkali w czteropokojowym mieszkaniu przy ul. Dąbrowskiego 35/6, w dzielnicy Jeżyce i w tym samym budynku prowadzili zakład rzeźniczy(ojciec był mistrzem masarskim).
W tejże kamienicy(posiadała dwie klatki schodowe, więc w niektórych spisach figurowała pod łącznym numerem 35-37), znajdującej się po północnej stronie ulicy, niedaleko budynku Teatru Nowego, piętro wyżej mieszkał z rodziną profesor Ludwik Skubiszewski(1886-1957). Był to znany lekarz, organizator i długoletni kierownik Zakładu Anatomii Patologicznej Uniwersytetu Poznańskiego, przewodniczący poznańskiego Oddziału Towarzystwa Patologów Polskich, ojciec Krzysztofa, profesora nauk prawnych, po upadku komunizmu w 1989r. Ministra Spraw Zagranicznych Rzeczpospolitej Polskiej w rządach Tadeusza Mazowieckiego, Jana Krzysztofa Bieleckiego, Jana Olszewskiego oraz Hanny Suchockiej .
W Poznaniu Aniela ukończyła 4-letnie gimnazjum i 2-letnie liceum humanistyczne Sióstr Urszulanek, mieszczące się przy ówczesnych Wałach Leszczyńskiego (obecnie al. Niepodległości). W 1939r. otrzymała świadectwo dojrzałości. Zawołaniem (godłem) Szkół Urszulańskich na całym świecie (powstałych w Wielkopolsce, z inicjatywy późniejszej świętej, Matki Ledóchowskiej) i nadawanym absolwentkom w formie odznaczenia po pomyślnie złożonym egzaminie maturalnym, było i jest „Serviam”. Odpowiada ono statutowo określonym i przez pedagogów wymaganym cnotom, ale przede wszystkim naczelnemu hasłu wychowawczemu- „Służę”. Deklarowana służba dotyczy Boga, Kościoła, Ojczyzny, a także rodziny i przyjaciół.
W Poznaniu Aniela ukończyła 4-letnie gimnazjum i 2-letnie liceum humanistyczne Sióstr Urszulanek, mieszczące się przy ówczesnych Wałach Leszczyńskiego (obecnie al. Niepodległości). W 1939r. otrzymała świadectwo dojrzałości. Zawołaniem (godłem) Szkół Urszulańskich na całym świecie (powstałych w Wielkopolsce, z inicjatywy późniejszej świętej, Matki Ledóchowskiej) i nadawanym absolwentkom w formie odznaczenia po pomyślnie złożonym egzaminie maturalnym, było i jest „Serviam”. Odpowiada ono statutowo określonym i przez pedagogów wymaganym cnotom, ale przede wszystkim naczelnemu hasłu wychowawczemu- „Służę”. Deklarowana służba dotyczy Boga, Kościoła, Ojczyzny, a także rodziny i przyjaciół.
W 1942r. wraz z bratem wstąpiła do Armii Krajowej. Pełniła funkcje wywiadowcze oraz była łączniczką Placówki „Ładunek”- Łączki Kucharskie, którą dowodził plutonowy podchorąży rezerwy Franciszek Szara, pseudonim „Pęk”, „Komar”, „Saracen”. Placówka od jesieni 1943 r. do lata 1944 r. zabezpieczała m.in. operacje zrzutów broni dla jednostek partyzanckich. Największym sukcesem zgrupowania, do którego należał jej oddział, był współudział w rozpracowaniu niemieckiej broni rakietowej V-1 (bomba latająca) i V-2 (rakieta na paliwo płynne) na poligonie doświadczalnym w miejscowości Blizna nieopodal Dębicy. Próby z tą bronią rozpoczęły się jesienią 1943 r., po zniszczeniu przez lotnictwo alianckie bazy w Peenemünde na wyspie Uznam. Nowe miejsce ćwiczeń zostało wybrane, jako znajdujące się wówczas poza zasięgiem sojuszniczych samolotów.
Niestety niebawem (18 sierpnia 1943 r.), podczas partyzanckiego ataku na niemiecki tartak w celu pozyskania broni, zginął jej ukochany, dwudziestoletni brat Marian, ps. „Maria”. Aniela przeżyła to mocno, przybrała wówczas pseudonim „Zemsta”. Po wojnie z należytym ceremoniałem ekshumowała ciało brata i pochowała na cmentarzu wojskowym. To tragiczne wydarzenie, sprowadziło na rodzinę dodatkowe represje. Obie panie Chmielewskie zostały aresztowane i uwięzione na dwa tygodnie w surowych warunkach (przebywały wraz z 20 innymi więźniarkami w celi o powierzchni 9 metrów kwadratowych (3x3m) z jedną pryczą i jednym kubłem ustępowym).
W 1944r. Aniela uczestniczyła w regularnych działaniach partyzanckich, w ramach ogólnokrajowej akcji „Burza”. Była żołnierzem 5 Pułku Strzelców Konnych AK, którego dowództwo zostało ulokowane w leśniczówce Berdech na wzgórzu otaczającym wieś Braciejowa w parafii Gumniska. Alarm bojowy został ogłoszony 28 lipca, a Pułk został podzielony na trzy rejony działania. Placówka Chmielewskiej przekształciła się w kompanię i została skierowana do II rejonu walki, pomiędzy miejscowościami Ropczyce – Dębica -Wielopole. Początkowo aktywność pułku miała charakter bojowo-dywersyjny. Prowadzono akcje zaczepne na drogach, rozbrajano mniejsze patrole niemieckie i posterunki policji, zdobywano broń. W połowie sierpnia oddziały AK znalazły się w strefie frontowej, ostrzeliwanej zarówno przez Wehrmacht jak i Armię Czerwoną. Dowódcą całego zgrupowania liczącego 1000 – 1200 ludzi, był major Adam Lazarowicz o pseudonimie „Klamra”(a także „Pomorski”, „Kleszcz”, „Orczyk” „Zygmunt” i in.). Lazarowicz, przedwojenny oficer Wojska Polskiego, do wiosny 1944r. był komendantem Obwodu Dębica ZWZ-AK. Oficjalnie pracował jako kierownik szkoły powszechnej w poddębickich Gumniskach i tam też znajdowała się zakonspirowana Komenda Obwodu. Wiosną 1944 r. „Klamra” objął funkcję zastępcy inspektora inspektoratu Rzeszów AK. Po wojnie działał w strukturach podziemnej organizacji antykomunistycznej „Wolność i Niezawisłość”. Ujęty w 1947 r., brutalnie torturowany, został 1 marca 1951r. zamordowany w więzieniu mokotowskim w Warszawie. Dnia 23 sierpnia 1944r., kiedy Rosjanie zajęli Dębicę, podjęto decyzję o częściowym rozformowaniu zgrupowania dowodzonego przez „Klamrę”. Jednak jeszcze w dniach 23-24 sierpnia stoczyło ono (oddziały II rejonu walki) największą bitwę partyzancką w południowej Polsce, pod Kałużówką (Kałżówką). Niemcy ponieśli straty w liczbie kilkudziesięciu zabitych. Straty polskie powiększył omyłkowy ostrzał pozycji zgrupowania, przez współdziałającą artylerię sowiecką. 29 sierpnia zgrupowanie zostało ostatecznie rozwiązane.
Po przejściu frontu Aniela Chmielewska wróciła do zrujnowanej Dębicy, stamtąd wraz z matką, którą odszukała w jednej z podkarpackich wsi, przedostały się do Rzeszowa. Kilka miesięcy spędziły u znajomych. Sytuacja była niepewna, radzieckie(NKWD) i polskie(UB) organy bezpieczeństwa, już jesienią zaczęły poszukiwania i aresztowania byłych żołnierzy podziemia.
Pod koniec stycznia 1945 r. wyruszyła początkowo pieszo z plecakiem, potem ciężarówką i łodzią przez rzekę San, w kierunku Sandomierza. Z Sandomierza przepełnionym do granic możliwości pociągiem(p. Aniela „podróżowała” węglarką na stosie węgla) dotarła do Łodzi, po czym równie zatłoczonym składem, po wielu perypetiach dotarła do Poznania. Walki o stolicę Wielkopolski toczyły się od 25 stycznia 1945 r., od 17 lutego Niemcy bronili się już tylko na Cytadeli, a 23 lutego miasto zostało ostatecznie zajęte przez Rosjan. Chmielewska zdążyła wrócić do przedwojennego mieszkania przy ul. Dąbrowskiego, zanim padło ofiarą częstych wówczas rabunków i dewastacji. Po miesiącu dołączyła do niej matka.
Po przejściu frontu Aniela Chmielewska wróciła do zrujnowanej Dębicy, stamtąd wraz z matką, którą odszukała w jednej z podkarpackich wsi, przedostały się do Rzeszowa. Kilka miesięcy spędziły u znajomych. Sytuacja była niepewna, radzieckie(NKWD) i polskie(UB) organy bezpieczeństwa, już jesienią zaczęły poszukiwania i aresztowania byłych żołnierzy podziemia. Pod koniec stycznia 1945 r. wyruszyła początkowo pieszo z plecakiem, potem ciężarówką i łodzią przez rzekę San, w kierunku Sandomierza. Z Sandomierza przepełnionym do granic możliwości pociągiem(p. Aniela „podróżowała” węglarką na stosie węgla) dotarła do Łodzi, po czym równie zatłoczonym składem, po wielu perypetiach dotarła do Poznania. Walki o stolicę Wielkopolski toczyły się od 25 stycznia 1945 r., od 17 lutego Niemcy bronili się już tylko na Cytadeli, a 23 lutego miasto zostało ostatecznie zajęte przez Rosjan. Chmielewska zdążyła wrócić do przedwojennego mieszkania przy ul. Dąbrowskiego, zanim padło ofiarą częstych wówczas rabunków i dewastacji. Po miesiącu dołączyła do niej matka.
Państwo Łapkowie początkowo mieszkali przy Alei Marszałka Stalina (dziś al. Niepodległości),następnie w kamienicy przy ul. Bolesława Bieruta (obecnie 11 Listopada), potem przy ul. Świerczewskiego 18 (Śródmiejska) i wreszcie od 1973 r. w wybudowanym własnym sumptem domku przy ul. Słonecznej, w dzielnicy Staszyce, na skraju lasu.
Amatorsko, ale konsekwentnie zajmowała się sportem. Uprawiała dyscypliny narciarskie i pływanie, codziennie wykonywała ćwiczenia gimnastyczne, dużo spacerowała (również z wnuczkami). Urlop dzieliła na dwutygodniowe zimowe wyjazdy w góry oraz letnie pobyty nad jeziorem. Dobrze(okresowo regularnie i w stałym gronie) grała w brydża. Bardzo dużo czytała, regularnie odwiedzała Miejską Bibliotekę Publiczną, wypożyczając głównie książki historyczne i podróżnicze. Jako zapalona turystka, w miarę możliwości sporo podróżowała. Była m.in. w Mongolii, Korei Północnej, Tajlandii, Indiach, Nepalu, Turcji, Meksyku, na Kubie, w Egipcie, Libanie, Syrii i Izraelu. Dotarła do wszystkich niemal rejonów ówczesnego Związku Radzieckiego, była chyba w każdym z państw europejskich. Do końca życia prenumerowała renomowane czasopismo „National Geographic”.
Otrzymała Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Partyzancki, Odznakę Honorową „ Za Zasługi dla Województwa Pilskiego, Brązowy Medal „Za Zasługi Dla Obronności Kraju” i kilka innych. Była aktywnym członkiem Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego, oddział w Pile, członkiem Bydgosko-Pilskiej Okręgowej, a następnie Wielkopolskiej Izby Lekarskiej. Należała także do organizacji kombatanckiej, Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (nr legitymacji 19071). Za podstawę przynależności uznano jej udział w ruchu oporu w okresie od 01 września 1943 r. do 30 września 1944 r.
Do końca życia pozostała człowiekiem skromnym, po żołniersku zdyscyplinowanym i zmotywowanym (przykładem choćby determinacja, z jaką rehabilitowała złamaną w 91 roku życia, a następnie z konieczności operowaną nogę!).
28 sierpnia 1949r, wyszła za mąż za Kazimierza Łapkę (ur. 22.01.1920r., zm.13.01.2001r.), wówczas studenta Politechniki Poznańskiej, a później inżyniera instalatora. Kazimierz Łapka pochodził z Inowrocławia, w Pile pracował w Dyrekcji Inwestycji Miejskich. Kierował tą instytucją ekonomista, magister Henryk Paluszkiewicz.
W związku pp. Łapków urodziła się najpierw córka Hanna, która zmarła po trzech miesiącach, a potem Ewa w przyszłości – technik protetyk i żona magistra inżyniera elektromechanika Andrzeja Zatylnego (zm. w 2017r.). Małżeństwo pp. Zatylnych dochowało się dwóch córek, Iwony i Marty.
Wskutek błędu urzędnika stanu cywilnego, po zawarciu związku małżeńskiego funkcjonowała pod nazwiskiem Łapka-Chmielewska.
Bibliografia:
Źródła:
Internet, Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, https: e-kartoteka.net/pl/serach; Archiwum Państwowe w Poznaniu, s. 67,248,267,268 dostęp 15.04.2018 oraz 10.07.2018. Internet, Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, www.wbc.poznan.pl /libra/docmeta ? =9725& from =publication, Książka adresowa miasta stołecznego Poznania 1926,s.37(53) oraz 292 (308), dostęp 30.05.2018 oraz 10.06.2018; Wielkopolska BibliotekaCyfrowa www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=110754, Księga Adresowa Miasta Stołecznego Poznania 1933, s.60(64), dostęp 30.05.2018; Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa www.wbc.poznan.pl/dlibra?doccontent? id=38737, Księga Adresowa Dla Handlu-Przemysłu-Rzemiosła Stołecznego Miasta Poznania 1936-1937, s.65(67), dostęp 06.06.2018. Internet, https://pl.wikipedia.org/wiki/Adam_ Lazarowicz, dostęp 09.06.2018. Internet, https://www.google.pl/ak1944.pl/armia krajowa/akcja burza/, dostęp 10.06.2018. Internet, https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Kałużówką, dostęp. 10.06.2018. Internet, https://www.google.pl/urszulanki.poznan.pl/o-szkole/historia, dostęp. 14.06.2018. Archiwum Wielkopolskiej Izby Lekarskiej w Poznaniu, Delegatura w Pile, Aniela Łapka-Chmielewska- własnoręczny życiorys, sporządzony w 2003 r. Spis Fachowych Pracowników Służby Zdrowia, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1961, s. 404. Notatka lek. med. Antoniego Omelańczuka, b. naczelnika Wydziału Zdrowia i Spraw Socjalnych Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w Pile, sporządzona 02.02.2012r. Rozmowa z córką, p. Ewą Zatylny dn. 15.04.2018 oraz 08.06.2018r. Dzieje rodziny, na życzenie mojej szesnastoletniej wnuczki, Marty Zatylny, spisane w 2012 roku, w wieku 91 lat, A. Łapka-Chmielewska, Archiwum domowe pp. Zatylny.
Opracowania i artykuły:
Gdzie Karpat progi…Armia Krajowa w powiecie dębickim/Antoni Stańko/.- Warszawa , Instytut Wydawniczy „PAX”. – 1984 , s. 5, 57, 82-84, 126, 134- 136, 163, 292; Ochrona zdrowia w Pile w latach 1945-2000/Michał Początek// Zarys dziejów Piły w latach 1945-2000/Marek Fijałkowski, redakcja.- Piła , Gmina Piła.- 2013, s. 206; O Ludwiku Skubiszewskim-Twórcy Zakładu Anatomii Patologicznej Uniwersytetu Poznańskiego/Jarosław Matysiak/ Lekarze// Kronika miasta Poznania, 2001, 1, s. 228- 230; Losy Armii Krajowej na Rzeszowszczyźnie(sierpień-wrzesień 1944). Wspomnienia i dokumenty/Jan Łopuski/.-Warszawa, Editions Spotkania.- 1990, s. 67-68, 163-173, 229-246, 338-339. Poligon rakietowy Blizna 1943-1944/Marek Flis, Mirosław Surdej//Tajemnice Blizny. Wywiad Armii Krajowej w walce z rakietami V-2/Rafał Wnuk, Robert Zapart(red.).- Gdańsk Wydawnictwo Oskar.- Tamże, s. 75-96; Tajemnice niemieckich doświadczeń w raportach wywiadu Inspektoratu AK Rzeszów/Robert Zapart/.- Tamże, s. 106-107.
Opracował Michał Początek