Urodził się 3 lutego 1920 roku w Gromadnie w dawnym powiecie wyrzyskim, zm. 21 listopada 1975 roku w Bydgoszczy.
Historyk, badacz Krajny i Pomorza, pedagog, działacz społeczny
Pochodził z rodziny chłopskiej. Syn Franciszka Żmidzińskiego i Apolonii z domu Kowalskiej. Żonaty z Pelagią Smolarz, ojciec Teresy, Franciszka i Ireneusza.
Ukończył czteroklasową szkołę podstawową w Gromadnie w 1934. Jako samouk zdał w 1936 egzamin z zakresu siedmioklasowej szkoły powszechnej. Nie mając warunków do kontynuowania nauki w szkole średniej, wstąpił we wrześniu 1938 roku jako ochotnik do Szkoły Podoficerskiej Lotnictwa dla Małoletnich w Świeciu nad Wisłą. Po powrocie z kampanii wrześniowej 1939 przebywał w Gromadnie w gospodarstwie rodziców do 24 lipca 1941 roku, do ich wysiedlenia do Potulic pod Nakłem. On, pozostawiony przez Niemców w rodzinnej miejscowości pracował jako robotnik rolny. Każdą wolną chwilę wykorzystywał na naukę. Za czytanie polskich książek osadzony w bydgoskim więzieniu, od 1 grudnia 1943 do 26 stycznia 1944 roku. Zwolniony, do końca okupacji pracował jako robotnik rolny w Gromadnie.
Po wyzwoleniu postanowił uczyć się dalej. Ukończył wstępny sześciomiesięczny kurs pedagogiczny, który umożliwił mu pracę jako nauczyciela niekwalifikowanego w wiejskiej szkole w Gleśnie k. Wyrzyska.
W 1946 roku przeniósł się do Piły. Od 1 września 1946 do 31 stycznia 1949 pracował w szkole podstawowej. Natomiast, od 1 lutego 1949 od 31 sierpnia 1952, będąc już nauczycielem o pełnych kwalifikacjach pedagogicznych, uczył w Zasadniczej Szkole Zawodowej w Pile. Przez kolejne 17 lat, od 1 grudnia 1952 do 31 sierpnia 1969, był nauczycielem historii w pilskim Liceum dla Wychowawczyń Przedszkoli. Przez ostatnie trzy i pół roku działalności szkoły , od 1 grudnia 1965 do 31 sierpnia 1969, pełnił funkcję dyrektora. Jednocześnie, od 1 września 1968 do 31 sierpnia 1969 kierował, jako p.o. dyrektora, Technikum Budowlano – Drogowego.
Pracując na etacie w Liceum dla Wychowawczyń Przedszkoli, podejmował godziny kontraktowe w kilku innych pilskich szkołach. Uczył w Szkole Ogólnokształcącej Towarzystwa Przyjaciół Dzieci (1954 – 1956), w Szkole Ogólnokształcącej dla Wojskowych nr 128 (1954 – 1964) oraz w Liceum Medycznym (1966 – 1969).
W trakcie pracy nauczycielskiej systematycznie się dokształcał i podnosił kwalifikacje zawodowe. W Liceum Ogólnokształcącym w Pile zdał w 1947 roku małą maturę, a w 1949 maturę. W 1949 roku podjął studia historyczne na Uniwersytecie Poznańskim. W latach 1949 – 1952 były to studia pierwszego stopnia, a w latach 1955 – 1957 studia magisterskie.
Pełnił wiele funkcji oświatowych. Był kierownikiem punktu konsultacyjnego przygotowującego do egzaminu z zakresu Studium Nauczycielskiego (1961 – 1968), kierownikiem Kursu dla Nauczycieli Historii w roku 1965 oraz wykładowcą na kursach wakacyjnych dla nauczycieli w Poznaniu (1963 – 1968), a także kierownikiem Ośrodka Dokształcania Nauczycieli (1968 – 1969). W latach sześćdziesiątych prowadził w Poznaniu wykłady monograficzne na Uniwersytecie Robotniczym ZMS oraz wykłady z historii i metodyki nauczania historii na konferencjach rejonowych, organizowanych przez Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego i Ośrodek Metodyczny dla nauczycieli historii szkół podstawowych i średnich.
Był człowiekiem nauki. Jako pierwszy w historii Piły po 1945 roku podjął badania nad polskim rodowodem miasta. Interesował się w szczególności dziejami regionu nadnoteckiego. Przygotował pod kierunkiem prof. Janusza Deresiewicza rozprawę doktorską pt. „Starostwo ujsko – pilskie od XVI do XVII wieku”, uzyskując w 1964 roku stopień doktora nauk humanistycznych z zakresu historii. Praca nad doktoratem skierowała jego zainteresowania na problemy historii gospodarczej i społecznej, a w szczególności na dziedzinę przeszłości agrarnej Polski. W dysertacji o starostwie ujsko – pilskim wskazał na cechy specyficzne regionu, polegające przede wszystkim na stosunkowo późnym, bo dokonującym się w czasach nowożytnych, osadnictwie. Przygotował w ten sposób podstawy do dalszych własnych badań, konsekwentnie koncentrujących się wokół dziejów północnej Wielkopolski.
Zajmował się procesami tworzenia się i rozwoju Piły. Zamierzał, wspólnie z grupą współpracowników, przygotować monografię Piły. Bibliografia jego dorobku wskazuje o szerokim zakresie jego badań, obejmującym problemy z zakresu historii gospodarczej i czasów nowożytnych, dziejów politycznych regionu oraz czasów nowszych i najnowszych. Opracował m.in. dzieje Złotowa i Sępólna. Publikacje opierał o rzetelną, precyzyjną analizę materiału archiwalnego. Rozprawy ogłaszał na łamach czasopism regionalnych : „Głos Pilski”, „Rocznik Pilski”, „Rocznik Nadnotecki”, „Ziemia Nadnotecka” i naukowych wydawanych przez Komisję Nauk Humanistycznych Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego(Prace Komisji, Seria C) oraz Wyższą Szkołę Nauczycielską w Bydgoszczy ( Studia Historyczne).
W 1967 roku przedstawił koncepcję utworzenia ośrodka badań naukowych w Pile. Zadanie organizacji ośrodka i nadzoru nad nim powierzał regionalnemu towarzystwu naukowemu. W strukturze ośrodka naukowego wyróżniał trzy sekcje : historyczną, ekonomiczną i socjologiczną. Wskazywał, że środki finansowe na jego funkcjonowanie winien zabezpieczyć Wydział Kultury Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu a pomocy merytorycznej udzielać Instytut Zachodni w Poznaniu. Podkreślał także, że niezbędnym dla pilskiego ośrodka winno być nawiązanie kontaktów z ośrodkami naukowymi w Olsztynie, Koszalinie i Zielonej Górze. Stwierdzał jednoznacznie, że pierwszym krokiem dla tego projektu jest powołanie w Pile towarzystwa regionalnego, np. pod nazwą Towarzystwo Miłośników Ziemi Nadnoteckiej im. Stanisława Staszica, które będzie organizatorem ośrodka naukowego.
Historię Krajny i miasta Piły popularyzował na konferencjach rejonowych Związku Nauczycielstwa Polskiego, sesjach Miejskiej Rady Narodowej, zebraniach Polskiego Towarzystwa Historycznego i Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich.
Współtworzył prasę lokalną. Był członkiem Kolegium „Głosu Pilskiego” czasopisma wychodzącego w latach 1959 – 1960, sekretarzem redakcji „Rocznika Pilskiego” 1960-1962 i sekretarzem „Rocznika Nadnoteckiego” 1966-1975. Regularnie na ich łamach upowszechniał historię miasta i regionu. Popularyzował wydarzenia i ludzi ( np. Pantaleon Szuman), polemizował z pomyłkami i błędami innych historyków (Władysław Jan Grabski, Karl Boese). Pisał o dziejach politycznych Krajny w okresach piastowskim i jagiellońskim, o rodach krajeńskich, o problemach starostwa ujsko – pilskiego, o wydarzeniach z dziejów Piły, Jastrowia i Ujścia zwłaszcza do 1772 roku. Zajmował się historię herbu miasta Piły i pieczęciami miejskimi. Przedstawiał regularnie, w latach 1961 – 1975, wydarzenia z historii Piły i Krajny w miesięczniku „Ziemia Nadnotecka” w cyklu „Kartki z przeszłości”.
Od 1 września 1969 roku przeniósł się do Bydgoszczy i pracował jako starszy wykładowca w Wyższej Szkole Nauczycielskiej , przemianowanej w 1974 na Wyższą Szkołę Pedagogiczną. 1 maja 1973 roku powołany został przez Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki na docenta kontraktowego uczelni. Od 1 września 1971 roku był prodziekanem Wydziału Humanistycznego. W latach 1972/73 – 1973/74 przewodniczył Radzie Szkoły d/s Młodzieży. W roku akademickim 1973/74 był kierownikiem Zakładu Historii na Wydziale Humanistycznym. W latach : 1974/75 i 1975/76 pełnił funkcję dziekana Wydziału Humanistycznego.
Po przejściu do Bydgoszczy powiększa obszar swoich zainteresowań badawczych. Problematykę dotycząca dziejów agrarnych i dziejów miast historycznej Krajny poszerza o badania nad problematyka agrarną Pomorza w okresie międzywojennym. Podejmuje współpracę z seminarium prof. dr hab. Jerzego Topolskiego na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. Za jego namową przystępuje do badań nad pracą habilitacyjną „Realizacja reformy rolnej na Pomorzu w latach 1920 – 1938”. Prowadzi badania nad słabo dotąd rozpoznanymi problemami gospodarczymi i społecznymi. Zagadnienie likwidacji spuścizny pruskiej polityki kolonizacyjnej bada przez pryzmat spolszczenia wsi pomorskiej po I wojnie światowej. Temat interpretuje na tle dziejów politycznych ówczesnego państwa. W pracy wykorzystuje nie tylko literaturę przedmiotu, ale prowadzi rozległe badania w źródłach polskich archiwów centralnych (Prezydium Rady Ministrów), regionalnych (wojewódzkich) i lokalnych (powiatowych).
Po złożeniu pracy na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu przystępuje do przygotowywania się do kolokwium habilitacyjnego. Prace te przerywa jego nagła śmierć w czasie pełnienia obowiązków służbowych.
Uczestniczył w życiu politycznym miasta Piły. Prowadził wszechstronną działalność społeczną. Był radnym Miejskiej Rady Narodowej w Pile, w latach 1965 – 1969 pełnił funkcję członka Prezydium MRN i przewodniczącego Komisji Oświaty i Kultury. Sprawował różne funkcje w Związku Nauczycielstwa Polskiego. Należał od 1957 roku do Polskiego Towarzystwa Historycznego. W latach 1957 – 1960 był prezesem Koła w Pile. Podjął współpracę z kołami PTH w Wałczu i Złotowie. Jako delegat Oddziału Poznańskiego brał udział w Walnym Zjeździe Polskiego Towarzystwa Historycznego w Krakowie w 1958 roku. Uczestniczył w VII i VIII Powszechnym Zjeździe Historyków Polskich w Krakowie, w latach 1957 i 1958. Działał w Towarzystwie Rozwoju Ziem Zachodnich, Pilskim Towarzystwie Kultury, Towarzystwie Wiedzy Powszechnej, Towarzystwie Przyjaźni Polsko – Radzieckiej, Towarzystwie Szkoły Świeckiej, Lidze Przyjaciół Żołnierza.
W Bydgoszczy został członkiem Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego. Od 1971 roku przewodniczył Komisji Historii. Kontynuował także działalność jako członek Zarządu Oddziału w Polskim Towarzystwie Historycznym.
W latach 1948 -1968 należał do Stronnictwa Demokratycznego, pełniąc funkcję sekretarza Miejskiego Komitetu partii. W 1969 roku wstąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Kierował Punktem Konsultacyjnym dla wykładowców szkolenia partyjnego oraz był lektorem Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Bydgoszczy.
Odznaczony : Złotym Krzyżem Zasługi (1972), Medalem X-lecia PRL (1955), Odznaką honorową „ Za zasługi w rozwoju województwa poznańskiego” (1964), Złotą Odznaką Związku Nauczycielstwa Polskiego (1965), Odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1966), Odznaką Tysiąclecia Państwa Polskiego (1966).
Uhonorowany doroczną nagrodą „Ziemi Nadnoteckiej” w 1974 roku za działalność wydawniczą i naukową, wzbogacającą współczesny dorobek regionu i poszerzającą wiedzę o jego przeszłości. W roku 2000 – laureat, ogłoszonego przez Towarzystwo Miłośników Miasta Piły i Tygodnik Nowy, plebiscytu mieszkańców „Pilanin XX wieku”.
Wielkie uznanie zyskały mu pracowitość, skromność i zdolności organizacyjne. Z wielką życzliwością udzielał porad i wskazówek wszystkim podejmującym badania nad regionem. Był znakomitym matematykiem, o którego wyborze drogi życiowej zadecydowało zaciekawienie historią.
Bibliografia :
Źródła:
Uchwała Rady Państwa z dnia 12 stycznia 1955 r.//Monitor Polski.- 1955, nr 50, poz. 492 ; Bibliografia zawartości „Rocznika Pilskiego” i „Rocznika Nadnoteckiego”/Maria Bochan. – Piła : Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna im. Pantaleona Szumana, 2007
Opracowania :
Ośrodek badań naukowych w Pile/Franciszek Żmudziński//Ziemia Nadnotecka. – 1967 R. 7, nr 5, s. 5; Doc. /dr Franciszek Żmidziński laureatem dorocznej nagrody „Ziemi Nadnoteckiej”/J.A.// Ziemia Nadnotecka. – 1975 R.15, nr 2, s.7; Życie wypełnione pracą//Ziemia Nadnotecka. – 1975 R.15, nr 12, s.2 ; Franciszek Żmidziński – historyk, pedagog, działacz społeczny. 1920 – 1975/Bolesław Szczepański//Rocznik Nadnotecki.- 1976 R.7, z. 1, s. 128 – 135 : portr, bibliografia prac Franciszka Żmidzińskiego; [Dziesięć] X lat Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy. – Bydgoszcz, 1979, s. 22, 51, 53, 238; Franciszek Żmidziński (1920 – 1975)/Andrzej Milczyński.- Rocznik Nadnotecki. – 1994 R.25, s. 99 – 101 : portr., bibliogr. ; Franciszek Żmidziński : pilanin XX wieku//: portr. ; Franciszek Żmidziński jako ojciec i patriota/Teresa, Franciszek, Ireneusz Żmidzińscy//Tygodnik Nowy. – 2000, nr 51, s. XIII; 60 lat I Liceum Ogólnokształcącego im. Marii Skłodowskiej-Curie w Pile/Halina Frank//Piła, 2005, s. 125; Franciszek Żmidziński /Sylwetki znaczących pilan : wybór/Alicja Biela//Piła : Pedagogiczna Biblioteka Publiczna.- 2006, s. 139-140 : il.; „Rocznik Pilski” i „Rocznik Nadnotecki”/Maria Bochan//Przegląd Wielkopolski. – 2013, nr 2, s.18-20
Opracowała Maria Bochan
