ur. 1 listopada 1911 w Łączynie w pow. kartuskim, zm. 13 czerwca 2006
w Gdańsku, pochowany na cmentarzu w miejscowości Wielki Klincz, gmina Kościerzyna

nauczyciel, pedagog, organizator szkolnictwa, działacz społeczny

Syn Bazylego i Augustyny Hinc, pochodził z kaszubskiej rodziny szlacheckiej

Żonaty z Melanią Marceliną z domu Batura, nauczycielką geografii

Szkołę powszechną ukończył w 1922 w rodzinnej miejscowości, w latach 1922 – 1926 uczęszczał do gimnazjum staroklasycznego w Pelplinie
i Kościerzynie, gdzie zdał egzamin dojrzałości. Następnie, w latach 1926-1933, odbył służbę wojskową w Dywizyjnym Kursie Podchorążych 4 Dywizji Piechoty w Brodnicy nad Drwęcą. W 1936 nominowany na stopień podporucznika Wojska Polskiego. Jako oficera rezerwy skierowano go do 64 pułku piechoty w Grudziądzu.

Od najmłodszych lat interesował się naukami humanistycznymi, szczególnie historią starożytną. W latach 1933 -1937 studiował filologię klasyczną na Uniwersytecie Poznańskim. Pierwszą pracę nauczyciela języka łacińskiego, podjął 1 września 1938 w Prywatnym Gimnazjum
i Liceum Ogólnokształcącym Ziemi Gostyńskiej w Gostyniu Poznańskim. Jak napisał we wspomnieniach „tę lubianą przez mnie pracę przerwała II wojna światowa”.

W kampanii wrześniowej wojny obronnej 1939, jako żołnierz 64 pułku piechoty Armii „Pomorze” walczył w bitwie nad Bzurą, pod Kutnem, Łowiczem, koło Modlina. Dotarł do Łomianek, gdzie z niedobitkami 16 dywizji piechoty, 24 września dostał się do niewoli niemieckiej.

Przez cały okres okupacji przebywał w oflagu, początkowo w obozie jenieckim w Osterode w górach Harzu, a następnie do 30 stycznia 1945
w Woldenbergu (dzisiaj Dobiegniew). W obozie włączył się w działania Związku Nauczycielstwa Polskiego i organizowania obozowej oświaty, przygotowywania podoficerów i oficerów do wykonywania zawodu nauczyciela po zakończeniu wojny.

Po uwolnieniu z obozu z uwagi na zły stan zdrowia uniknął wcielenia do nowo tworzonych jednostek Wojska Polskiego. Włączył się w odbudowę szkolnictwa polskiego. 7 lutego 1945 podjął się zorganizowania Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego w Inowrocławiu. Wkrótce jednak na polecenie władz oświatowych Wielkopolski udał się do Gostynia i objął w kwietniu 1945 funkcję tymczasowego dyrektora Gimnazjum i Liceum Ziemi Gostyńskiej. Wspólnie z mieszkańcami do sierpnia 1946 odbudowuje zniszczony gmach szkoły. W Gostyniu jest także przewodniczącym Prezydium Miejskiej Rady Narodowej i działaczem Polskiego Związku Zachodniego. Na początku 1948 uznany zostaje przez wizytatora ministerialnego za element politycznie niepewny i wyrzucony ze stanowiska dyrektora gostyńskiego liceum. W obronie Jana Gruchały staje kurator poznański i nakłania go do przyjęcia funkcji dyrektora Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego w Pile.

Od 16 marca 1948 podejmuje pracę w Państwowym Gimnazjum i Liceum w Pile. Jako najważniejsze uznaje odbudowę budynku przy
ul. Wincentego Pola na potrzeby szkoły i uruchomienie w nim 1 września 1948 nowego roku szkolnego 1948/49. Jest dyrektorem
i nauczycielem języka łacińskiego. W latach kiedy kieruje pilskim liceum, szkoła kilkakrotnie zmienia swoją nazwę i formy kształcenia.
Zawsze dba o wszechstronny rozwój szkoły i pracę dydaktyczno- wychowawczą. Organizuje pracownie i koła przedmiotowe, amatorskie zespoły artystyczne i sportowe, liczne imprezy kulturalne i oświatowe, odbudowuje w 1960 aulę szkolną. Na stanowisku dyrektora Liceum Ogólnokształcącym w Pile pracuje nieprzerwanie do 31 sierpnia 1963.

Realizuje model szkoły jako miejsca nauki, pracy, wspólnej zabawy i szacunku dla drugich. Tworzy liceum będące „ szkołą wychowania obywatelskiego i entuzjazmu”. Skupia w niej wybitnych nauczycieli dydaktyków i wychowawców. Potrafi swoją przedsiębiorczością nakłonić rodziców oraz środowisko lokalnych zakładów pracy i organizacji do współdziałania w wprowadzaniu innowacji w pracy szkoły i poprawy sytuacji ekonomicznej. Współpracuje z mieszkańcami Piły. Uczy wychowanków nie tylko odpowiedzialności, obowiązkowości, samorządności, ciekawości poznawania i konieczności udziału w życiu regionu i kraju, ale także wzajemnej koleżeńskości i przyjaźni. Cieszy się z kolejnych roczników absolwentów, którzy podejmują studia a później współtworzą inteligencję na Ziemiach Zachodnich. Dzięki jego inicjatywie młodzież Liceum poznała osobiście wybitnych ludzi kultury, nauki , m.in. Kazimierę Iłłakowiczównę, Władysława Broniewskiego, Antoniego Słonimskiego. Szkoła staje się znaczącą placówką oświatową w regionie i jedną z najlepszych na Ziemiach Zachodnich. Uważa, że nobilitacją dla szkoły są jej uczniowie zdobywający m.in. laury na ogólnopolskich olimpiadach przedmiotowych.

Jest także organizatorem różnych form kształcenia dla dorosłych, którzy chcieli uzupełnić swoje wykształcenie, w tym kursów maturalne
i kursów dla analfabetów. Należy do inicjatorów i organizatorów innych szkół w mieście, Liceum Medycznego oraz Zasadniczej Szkoły Przemysłu Naftowego i Technikum Przemysłu Naftowego.

Pełnił różne funkcje społeczne. Był w gronie współzałożycieli Pilskiej Spółdzielni Mieszkaniowej w 1957 i sekretarzem pierwszej Rady Nadzorczej. Zabiegał o objęcie regionu obsługą telewizyjną przez ośrodek TVP w Poznaniu.

Prowadził wszechstronną działalność społeczną. Włączył się w akcję odbudowy domu Stanisława Staszica, pracował w Komitecie Obchodów Roku Staszicowskiego w 1955 i przy organizacji pierwszych Dni Piły w 1960 oraz w budowie pomnika Stanisława Staszica, działał w Komitecie Obchodów 1000. Państwa Polskiego. Współtworzył pilski oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego. Działał w Towarzystwie Przyjaciół Muzeum Staszica i od 1957 w Towarzystwie Rozwoju Ziem Zachodnich jako członek Zarządu Obwodu, w latach 1959 – 1961 przewodniczący Zarządu Obwodu, członek Rady Okręgu w Poznaniu. Był także delegatem na zjazdach okręgowych w Poznaniu oraz delegatem na Zjeździe Krajowym w Olsztynie w 1960.
W październiku 1959 utworzył przy TRZZ – Pilskie Studium Regionalne z tzw. poniedziałkami uniwersyteckimi, wykładami co dwa tygodnie, naukowców z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza i Instytutu Zachodniego w Poznaniu. Studium obejmowało swoim zasięgiem oddziaływania powiaty Chodzież, Czarnków, Trzciankę, Wyrzysk, Wałcz, Złotów. Popularyzował wiedzę o mieście organizując konferencje naukowe, prowadząc wykłady i prelekcje w różnych środowiskach miasta oraz w radiowęźle miasta m.in. w ramach Tygodnia TRZZ.

Położył wielkie zasługi dla prasy lokalnej, był członkiem zespołu redakcyjnego wydawanego w latach 1959- 1960 miesięcznika „Głos Pilski ”, na jego łamach regularnie publikował artykuły popularyzujące wiedzę o polskiej przeszłości miasta. Należał w 1959 do zespołu twórców czasopisma popularnonaukowego „Rocznik Pilski” obejmującego swoim zasięgiem Krajnę i Ziemię Nadnotecką, przekształconego później
w „Rocznik Nadnotecki ”.

Piłę opuszcza wracając do miejsc dzieciństwa i młodości nie z własnego wyboru. Od 1 września 1963 roku wiąże się z szkolnictwem miasta Sopotu. W latach 1963-1968 jest dyrektorem II Liceum Ogólnokształcącego im. Bolesława Chrobrego, a od 1968 do 1973, I Liceum Ogólnokształcącego im. Marii Skłodowskiej – Curie . Od września 1973 będąc już na emeryturze pracuje jako lektor języka łacińskiego na Akademii Medycznej w Gdańsku.

Od pierwszych dni pracy nauczycielskiej w 1938 był aktywnym członkiem Związku Nauczycielstwa Polskiego. Przez dwie kadencje pracował
w komisji rewizyjnej przy Zarządzie Głównym. Po przejściu na emeryturę przewodniczył Okręgowej i Oddziałowej Sekcji Emerytów i Rencistów ZNP w Gdańsku.

Uhonorowany został wieloma odznaczeniami państwowymi, resortowymi, związkowymi i regionalnymi, w tym Złotym Krzyżem Zasługi (1959), „Medalem Stanisława Staszica” i wpisem do Księgi Pamiątkowej Miasta Piły (2000). Był laureatem plebiscytu „Pilanin XX wieku”(2000). Nadano mu tytuły – Honorowy Obywatel Miasta Piły (2008 pośmiertnie), Członek Honorowy Towarzystwa Miłośników Miasta Piły (1996).

W 1948 nauczyciel Taduesz Mikolaszek zapisał w Kronice szkoły : „Nowy zwierzchnik swoim taktem i podejściem zjednywał sobie od razu zaufanie tak młodzieży, jak i grona nauczycielskiego”.

Człowiek wielkiego serca, przyjaciel młodzieży, interesował się zawsze losami wychowanków i sprawami szkół, którymi kierował, dumny był
z ich osiągnięć.
W wspomnieniach napisał : „Próbowałem stosować w stosunku do siebie, do nauczycieli, do rodziców, do młodzieży starorzymska zasadę : patriam amare – kochać ojczyznę, honestere vivere – żyć uczciwie, neminem laedere – nikogo nie znieważać, suum cuique tribuere – oddać każdemu to, na co zasłużył”.

Bibliografia

Źródła
Lista polskich oficerów więzionych w obozie jenieckim Woldenberg : nr 1442 //www.lubuskietow.genealogiczne.zg.pl
Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące Ziemi Gostyńskiej w Gostyniu Poznańskim : wspomnienie/Jan Gruchała.-1975// Archiwum Liceum Ogólnokształcącego w Gostyniu
Memoriał necessarium vitae bonum, czyli pamięć jest niezbędnym dobrem życia [wspomnienie na 40. szkoły]/Jan Gruchała//60 lat I Liceum Ogólnokształcącego im. Marii Skłodowskiej-Curie w Pile/Halina Frank//Piła, 2005, s. 77 – 81
Uchwała Walnego Zebrania z dnia 9 maja 1996 roku w sprawie nadania godności Członka Honorowego Towarzystwa Miłośników Miasta Piły ; Uchwała Nr XX/225/04 Rady Miasta Piły z dnia 26 lutego 2008 roku w sprawie nadania Honorowego Obywatelstwa Miasta Piły
Archiwum I Liceum Ogólnokształcącego im. Marii Skłodowskiej- Curie w Pile
Archiwum Towarzystwa Miłośników Miasta Piły

Artykuły
Próba podjęcia pracy naukowej w Pile w latach 1950- 1956/Jan Gruchała//Rocznik Pilski 1960 R.1, s. 146-149; Medal Stanisława Staszica
dla Jana Gruchały/ADG//Gazeta Poznańska.-2000, nr 168 : 20.07 dod. Express Powiaty, s.2 ; Jan Gruchała : plebiscyt Pilanin XX wieku//Tygodnik Nowy.- 2000, nr 37, s.XI : il. ; 60 lat I Liceum Ogólnokształcącego im. Marii Skłodowskiej-Curie w Pile/Halina Frank//Piła, 2005, s. 5-9, 23-24, 31,38 : il. ; Jan Gruchała : nekrolog//Głos Nauczycielski.-2006, nr 28, s. 14; Jan Gruchała: 1911-2006/Sylwetki znaczących pilan : wybór/Alicja Biela//Piła : Pedagogiczna Biblioteka Publiczna. – 2006, s. 49 -50 : il. ; Jan Gruchała (1911-2006) – pierwszy powojenny dyrektor gostyńskiego gimnazjum// Nowa Gazeta Gostyńska.- 2007, nr 2, s. 11 : il.; Nowy Honorowy : Honorowe Obywatelstwo Piły dla budowniczego pilskiej oświaty/Michał Nicpoń//Tygodnik Pilski.- 2008, nr 9, s. 11 : il. ; Honorowy Obywatel/EW//Tygodnik Pilski.- 2008, nr 18, s.8 ; Jan Gruchała//www.pila.pl; Gruchała Jan (1911- 2006)// www.muzeum.gostyn.pl/Gostyński Słownik Biograficzny : il. ; Prywatne szkolnictwo średnie ogólnokształcące w Wielkopolsce w latach 1945-1961 : praca doktorska napisana w Instytucie Historii UAM/Robert Zimny//Poznań.-2011, s. 190-191

Opracowała Maria Bochan

11 maja 2002, uroczyste spotkanie z laureatami plebiscytu „Pilanin XX wieku”, sala kameralna Pilskiego Domu Kultury