Urodził się 10.08.1929r. w Równem, zm. 24.12.2007r. w Pile, pochowany na Cmentarzu Komunalnym w Pile, kwatera 11/A, Rząd 14, grób 21.
Magister praw i dyplomowany artysta muzyk w zakresie gry na fortepianie, z uprawnieniami pedagogicznymi.
Radca prawny w Przedsiębiorstwie Poszukiwań Nafty i Gazu w Pile, jeden z pierwszych pedagogów i nauczyciel fortepianu w powstałej w 1970r., Państwowej Szkole Muzycznej(PSM) w Pile. Wychowawca znakomitych instrumentalistów, kompozytorów, dyrygentów. Współzałożyciel Pilskiego Towarzystwa Muzycznego.
Jego rodzinna miejscowość miejscowości Równe na Wołyniu, położona była w połowie drogi między Lwowem a Żytomierzem. Przed II Wojną miasto liczyło ok. 41,5 tys. mieszkańców i posiadało znaczny garnizon wojskowy.
Rodzice : Emilia z. d. Grosser (27.10.1887-17.08.1970) i Jan (24.11.1890-24.04.1952), w okresie międzywojennym urzędnik państwowy(kontroler), pracownik Okręgu Dyrekcji Poczt i Telegrafów z siedzibą w Lublinie. Ojciec początkowo zatrudniony w Równem, w 1932r. został przeniesiony do Hrubieszowa. Matka też była pracownikiem poczty.
Przed wybuchem II Wojny Światowej rozpoczął naukę w szkole powszechnej. Równolegle pobierał prywatne lekcje gry na fortepianie. Podczas okupacji sowieckiej, a potem hitlerowskiej kontynuował naukę, również w warunkach konspiracyjnych. W 1945r. rodzina została repatriowana do Piły. W Pile pracowała już siostra Emilii Zawrzykraj, Maria Mikolaszek, nauczycielka geografii w Szkole Podstawowej numer 1(im. Stanisława Staszica przy obecnej ul. Staromiejskiej), oraz jej mąż, Tadeusz, również nauczyciel-polonista. Tadeusz Mikolaszek był pierwszym kierownikiem tej placówki, uczył także w Miejskim Gimnazjum i Liceum Koedukacyjnym Ogólnokształcącym w Pile, gdzie m.in. założył zespół teatralny. Wkrótce przybyła matka obu pań i jeszcze jedna ich siostra- Mieczysława Lemańska, która została w 1954r. kierownikiem i organizatorem pilskiego Powiatowego Domu Kultury. Uczestniczyła też w odbudowie jego siedziby, w poniemieckim gmachu Teatru Miejskiego, przy obecnym pl. Ks. Stanisława Staszica.
W Pile Józef Zawrzykraj dokończył edukację podstawową. Absolwent Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego w Pile(matura w 1950r.), a następnie dwustopniowych studiów prawniczych: Wydziału Prawa Uniwersytetu Poznańskiego(I stopień w 1953) oraz Wydziału Prawa Uniwersytetu Wrocławskiego(II stopień w 1961r.) Ponadto uczeń średniej Szkoły Muzycznej w Poznaniu(w trybie zaocznym-dojeżdżał z Piły) , potem tamtejszej Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej (początkowo równolegle z słuchaniem wykładów z zakresu prawa). Studia artystyczne odbywał w latach 1953-1959 na Wydziale Instrumentalnym. Drugą ich część już w trybie zaocznym. Dyplom, z rąk rektora Wacława Stefana Lewandowskiego(pełnił on tę funkcję w latach 1951-1961, był w okresie międzywojennym cenionym pianistą) otrzymał 5 czerwca 1959r.
W latach 1956-1959 oraz od 1961r. aż do przejścia na emeryturę w 1994r., radca prawny Zakładu Geologiczno-Wiertniczego „Północ” w Pile, od 01.01.1962r. istniejącego jako Przedsiębiorstwo Poszukiwań Naftowych w Pile, a od 01.01.1976r jako Przedsiębiorstwo Poszukiwań Nafty i Gazu(powstało w wyniku fuzji Przedsiębiorstwa Poszukiwań Naftowych w Pile i Przedsiębiorstwa Poszukiwań Naftowych w Zielonej Górze). Wcześniej, bo 01.01.1956r., utworzono Ośrodek Wierceń w Pile, a w lutym tego roku Przedsiębiorstwo Geologiczne Przemysłu Naftowego „Północ” siedzibą w Pile. W 1982r. kolejny raz zmieniono nazwę, na Poszukiwania Nafty i Gazu- Piła, zezwalając jednocześnie firmie na działalność na obszarze całego kraju. Józef Zawrzykraj zajmował się w przedsiębiorstwie prawem pracy i sprawami pracowniczymi.
Zaraz po dyplomie w PWSM(1959), zatrudnił się w Średniej Szkole Muzycznej w Opolu na stanowisku nauczyciela gry na fortepianie i akompaniatora. Brał tam też udział jako solista i akompaniator w koncertach kameralnych organizowanych przez miejscową orkiestrę symfoniczną oraz w nagraniach radiowych. Do Piły i ukochanej matki powrócił w 1961r. Podjął pracę w „Nafcie”, a jednocześnie przez kilkanaście lat był także radcą prawnym w Pilskim Przedsiębiorstwie Budowlanym. Podstawowym miejscem zarobkowania była jednakowoż pilska Szkoła Muzyczna.
Państwowa Szkoła Muzyczna I Stopnia w Pile powstała w styczniu 1970r., staraniem pierwszego dyrektora, Bernarda Wojciechowskiego oraz grupy muzyków wśród których byli m.in. Jadwiga Stanisławska, Felicja Pawlak, Zdzisław Brzyszko oraz Józef Zawrzykraj. Wymienieni byli pierwszymi pilskimi nauczycielami(część kadry pedagogicznej dojeżdżała z innych ośrodków). Placówka została ulokowana w starej poniemieckiej kamienicy, przebudowanej wcześniej według projektu inż. Bogdana Toboły. W pierwszym semestrze, po egzaminach wstępnych przyjęła 60 uczniów. W 1975 szkoła uzyskała uprawnienia II stopnia oraz oficjalnie imię Fryderyka Chopina(patronat Chopina nieformalnie przyznano już w 1973r.), a w 1978 dobudowano nowy segment. Szkoła do dzisiaj działa w tej siedzibie przy ul. Młodych 38( do niedawna „Walki Młodych”), obecnie jako Zespół Szkół Muzycznych, kierowana przez zasłużonego wykładowcę i dyrektora(od 1990r.), magistra Karola Urbanka.
Józef Zawrzykraj prowadził regularne lekcje fortepianu od 01.09.1972r. do 31.08.2005(33 lata). Potem przez pewien czas udzielał w szkole konsultacji na zasadzie doraźnych zleceń. Przygotowywał młodzież do Wojewódzkich Międzyszkolnych Konkursów Pianistycznych. W 1996r. główne laury takiego konkursu zdobyli właśnie słuchacze pilskiego Zespołu Szkół.
Jego uczniami są m.in. utalentowany Leszek Patycki, laureat licznych konkursów pianistycznych, późniejszy dyrygent Lesław Sałacki oraz twórca i dyrygent, święcącego sukcesy krajowe i międzynarodowe od 20 lat Wyrzyskiego Chóru Męskiego, dr Piotr Jańczak, absolwent bydgoskiej PWSM i kompozytor.
Jako nauczyciel był bardzo opiekuńczy, a jednocześnie traktował wychowanków nadzwyczaj partnersko. Imponował ogromną erudycją muzyczną i do końca życia zachował sprawność wirtuoza. Nie tylko mówił jak grać, ale też chętnie osobiście pokazywał. W 1999r. otrzymał specjalną nagrodę dyrektora pilskiej PSM. Lubił muzykę rosyjską, zwłaszcza romantyczną: Czajkowskiego, Rachmaninowa, Skriabina. Był oczywiście miłośnikiem Chopina, cenił także klasykę hiszpańską.
Wspólnie z Wojciechem Glapanem, późniejszym wiceprezydentem Piły i Zbigniewem Guzowskim, absolwentem PSM, znanym muzykiem i kompozytorem(miniatury, oratoria, kantata z motywem Piły-„ Miasto nadziei”) był założycielem Pilskiego Towarzystwa Muzycznego(1979r.). Pilskie Towarzystwo Muzyczne skupiało nie tylko zawodowych muzyków, ale także sympatyków muzyki oraz po prostu osoby o aspiracjach kulturalnych. Siedzibą Towarzystwa był gmach PSM. Spotkania odbywały się także na deptaku w klubie Międzynarodowej Książki i Prasy przy obecnej ul. Śródmiejskiej(poprzednio Gen. Karola Świerczewskiego). Towarzystwo organizowało koncerty, recitale i pogadanki na tematy muzyczne. Istniejące przy Towarzystwie młodzieżowe Bractwo Muzyczne rozprowadzało wśród melomanów mini-wydawnictwa edukacyjne pod nazwą zeszytów muzycznych. Pierwszym prezesem został znany dziennikarz Jan Japas Szumański. Z inicjatywy Towarzystwa powołano także w roku 1979 Pilską Orkiestrę Kameralną. Jej dyrektorem i kierownikiem artystycznym mianowano Bernarda Wojciechowskiego. Zespół odgrywał ważną rolę w życiu kulturalnym miasta czasu stanu wojennego (choćby ze względu na brak środków na angażowanie artystów spoza województwa pilskiego). Wykonywał utwory klasyczne i współczesne. Niestety Orkiestra zakończyła działalność w 1986r., a jej miejsce, w 1991r. zajął w pewnym sensie zespół „Pro Arte”, pod batutą, absolwenta PSM i jej pedagoga, Lesława Sałackiego. Sałacki dyrygował też mniej więcej w tym samym czasie, Wielkopolską Orkiestrą Symfoniczną im. Karola Kurpińskiego w Poznaniu, która często (w 1991r., -comiesięcznie)przyjeżdżała do Piły. Towarzystwo Muzyczne zakończyło formalnie działalność w 1990r., głównie ze względów ekonomicznych.
Praktykujący katolik, porucznik rezerwy. Niemal całe dorosłe życie mieszkał w starej wili przy ulicy Mieszka I 8. Najpierw z rodzicami, potem pozostając w stanie kawalerskim, nie mając rodzeństwa, samotnie prowadził gospodarstwo domowe. Spotykał się z przyjaciółmi (nazywali go „Dankiem”, albo z uwagi na wysoki głos i konotacje zawodowe- „Tenorkiem”)podczas regularnych wieczorów brydżowych, wiele czytał, interesował się bieżącymi wydarzeniami kulturalnymi. Prenumerował ogólnopolskie czasopismo „Ruch Muzyczny”. Także-niejako z konieczności był znawcą i praktykiem materii kulinarnej. Należał do ludzi skromnych, może nawet nieśmiałych.
Bibliografia:
Źródła:
Archiwum Zespołu Szkół Muzycznych w Pile : Akta personalne Józefa Zawrzykraja Rozmowy z : dyrektorem Zespołu Szkół Muzycznych im. Fryderyka Chopina, Karolem Urbankiem w dniu 23.10. 2019r. ; byłym uczniem dr Piotrem Jańczakiem, 29.10.2019.; jednym z dyrektorów Przedsiębiorstwa Poszukiwań Nafty i Gazu, mgr. inż. Ryszardem Chylareckim, 30.10.2019.; siostrzenicą matki Józefa Zawrzykraja – Krystyną Nitecką, 04.11.2019.
Internet
https://Chopin.pila.pl/historia : dostęp 24.10.2019; https: //jbc.bj. uj.pl.dlibra/publikation/ 92341/edition/85698/contentformat_id=2 : Wołyński Dziennik Wojewódzki No 3, Łuck 14 lutego 1932, dostęp 04.11.2019.
Artykuły i opracowania:
Kronika ważniejszych wydarzeń, styczeń-grudzień 1979/Jan Arski//Rocznik Nadnotecki , 1981 R.12, s. 69; Ważniejsze wydarzenia w województwie pilskim w 1991r./Andrzej Milczyński//Rocznik Nadnotecki, 1992 R.23, s. 153, 154,155, 167; Kronika ważniejszych w województwie pilskim w roku 1996/Alina Nowak// Rocznik Nadnotecki, 1997 R.28,s.168; Życie kulturalne województwa pilskiego w latach 1975-1995/Janina Kolis//Rocznik Nadnotecki, 1995 R.25, s.33-34 ; Historyczne i współczesne źródła pilskich sukcesów w poszukiwaniach złóż ropy naftowej i gazu ziemnego na niżu polskim/Aleksander Protas (red.). – Piła : Poszukiwania Nafty i Gazu w Pile. – 1996, s.19, 22,127,129 ; 50 lat pilskiej nafty 1956-2006/Ryszard Chylarecki(red.)//Piła : Poszukiwania Nafty i Gazu NAFTA Sp. z o.o. w Pile – 2006,s.14-17; Kultura w Pile w latach 1945-2000/ Tomasz Kamiński//Zarys dziejów Piły w latach 1945-2000 : praca zbiorowa/Marek Fijałkowski : redakcja.- Piła : Gmina Piła.- 2013, s. 242, 249-250, 255, 258 ; Szkolnictwo Pile w latach 1945-2000/Maciej Usurski//ibidem, s.220, 227, 234.
Opracował Michał Początek